akcent w rzeczownikowych derywatach prefiksalnych

akcent w rzeczownikowych derywatach prefiksalnych
27.11.2009
27.11.2009
W nawiązaniu do odpowiedzi http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=10599, która… sprowokowała następne pytania, bo przecież inaczej jest z wyrazami nietakt, niemoc, niebyt. O ile na ostatnią sylabę zaakcentowałbym milidżul, o tyle decylitr, megawat, gigabajt – na przedostatnią. A jak akcentuje się kontrapunkt, ławostół, równonoc, pseudokod? Czy akcentowanie słowa wicemer na ostatnią sylabę to jedyny wariant, czy chociaż potocznie można na -ce-?
Przywołana odpowiedź wydaje mi się zbyt ogólna. Słowniki poprawnej polszczyzny PWN ograniczają opisane w niej zjawisko do wyrazów z cząstkami arcy-, eks- i wice-, gdzie rzeczywiście zachodzi ono chyba bezwyjątkowo (w szczególności wicemer to przykład złego akcentowania, powinno być wicemer, podobnie jak wicemistrz).
W serii nietakt, niemoc, niebyt itd. wymieniony w odpowiedzi niewąż jest wyjątkiem tyleż pisownianym, co ontologicznym (może mam braki w wykształceniu, ale wydaje mi się, że zwierzę takie istnieje tylko w bajkach, a gdyby istniało naprawdę, to mówilibyśmy o nim niewąż).
Decylitr akcentowałbym podobnie jak mililitr, a ten ostatni jak milimetr, jednym słowem – na przedostatniej sylabie. Tak samo megawat, gigabajt i kontrapunkt (ten ostatni z takąż wymową w SPP). Inaczej trzeba akcentować ławostół: jest to złożenie, a nie derywat prefiksalny, więc akcentujemy go tak jak wyrazy dieta-cud albo cud-miód, z akcentem głównym na ostatniej sylabie (inaczej np. parowóz, którego struktura się trochę zatarła). Z równonocą mam kłopot, myślę, że trzeba by zapytać geografów, jak mówią (w słownikach przy wyrazie tym nie podano wymowy, skąd można by wnosić, że akcent pada w nim na przedostatnią sylabę, ale jest to rozumowanie zawodne, gdyż nie liczy się z możliwością przeoczenia w słowniku). Wreszcie pseudokod – ten według mnie ma akcent na ostatniej sylabie.
Z przeglądu przykładów wynika, że byłoby łatwiej, gdyby w słownikach polskich częściej zapisywano wymowę wyrazów. Wymowa polska uchodzi jednak za niemal regularną i w związku z tym jest rzadko notowana przez leksykografów. Wydano co prawda w Polsce słowniki wymowy, ale dość małe. Nie zyskały one zresztą popularności.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego