aspan, mopan itp.
WSO podaje, że jedynym prawidłowym celownikiem od rzeczowników jaśniepan i sobiepan jest ten z końcówką -u. Z kolei w SJP pod red. M. Szymczaka przy hasłach aspan, jespan, jeśpan i waćpan mamy „C. -u, a. -owi”. W przypadku mospana I mopana słowniki konsekwentnie pomijają trudną odmianę. Czy można założyć, że końcówka celownika -owi jest poprawna dla każdego dawnego rzeczownika zakończonego na -pan?
25.12.2011
25.12.2011
Dzień dobry,WSO podaje, że jedynym prawidłowym celownikiem od rzeczowników jaśniepan i sobiepan jest ten z końcówką -u. Z kolei w SJP pod red. M. Szymczaka przy hasłach aspan, jespan, jeśpan i waćpan mamy „C. -u, a. -owi”. W przypadku mospana I mopana słowniki konsekwentnie pomijają trudną odmianę. Czy można założyć, że końcówka celownika -owi jest poprawna dla każdego dawnego rzeczownika zakończonego na -pan?
Zaskakujące, że formy na -owi podaje akurat SJP pod red. Mieczysława Szymczaka, a nie SJP pod red. Witolda Doroszewskiego. Twórcy tego drugiego słownika, opartego na tekstach z okresu od poł. XVIII do poł. XX wieku, mieli więcej danych, aby się wypowiadać o odmianie dawnych wyrazów, a mimo to dla interesujących Pana rzeczowników nie podają celownika na -owi. W tej sytuacji informacje z SJP Szymczaka nie wyglądają wiarygodnie.
Przeważająca dziś w celowniku lp rzeczowników męskich spółgłoskowych końcówka -owi w staropolszczyźnie, a nawet jeszcze w wieku XVI miała o wiele węższy zakres. Przed jej późniejszą ekspansją (którą zawdzięcza swojej wyrazistości) uchroniły się nieliczne wyrazy, m.in. właśnie pan. Byłoby ironią dziejów, gdybyśmy rzeczownikom typu aspan dziś, gdy przestały być używane, narzucili odmianę, której tyle wieków udało im się uniknąć.
Przeważająca dziś w celowniku lp rzeczowników męskich spółgłoskowych końcówka -owi w staropolszczyźnie, a nawet jeszcze w wieku XVI miała o wiele węższy zakres. Przed jej późniejszą ekspansją (którą zawdzięcza swojej wyrazistości) uchroniły się nieliczne wyrazy, m.in. właśnie pan. Byłoby ironią dziejów, gdybyśmy rzeczownikom typu aspan dziś, gdy przestały być używane, narzucili odmianę, której tyle wieków udało im się uniknąć.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
