Inna sprawa to (,) czy…

Inna sprawa to (,) czy…
8.07.2015
8.07.2015
Szanowni Państwo,
zastanawia mnie interpunkcja w zdaniu „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania, to inna sprawa”. Gdyby zamienić kolejność członów oddzielonych przecinkiem, widoczna byłaby podrzędność frazy „Czy…” i konieczność przecinka, więc chyba powinien się znaleźć również w wyjściowej wersji? A co ze zdaniem „Inna sprawa to czy ma to wpływ na ludzkie zachowania”?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Nie ma wątpliwości, że przecinek potrzebny jest w konstrukcji „Inna sprawa, czy…”. Konstrukcja „Inna sprawa to czy…” jest składniowo równoważna takim, w których zamiast zdania podrzędnego pojawia się fraza nominalna, np. „Inna sprawa to możliwość…”, dlatego mam opory przed postawieniem przecinka między to a czy. Nie stawiałbym go też w analogicznych zdaniach z zaimkiem otwierającym pytanie zależne, np. „Inna sprawa to kto…”, „Inna sprawa to kiedy…”.
Wydaje się, że ten szczegół nie został uwzględniony w zasadach interpunkcji, praktyka jest różna (łącznie ze stawianiem przecinka przed to, co uważam za zupełnie nieuzasadnione), a moją argumentację przedstawioną wyżej można podważać, np. wskazując, że zdanie podrzędne bardzo często wchodzi w pozycję otwieraną dla frazy nominalnej, a mimo to przecinkiem je poprzedzamy, por. „Powiedział nam wszystko” i „Powiedział nam, że…”.
Jeśli zgodzić się z moim stanowiskiem, że w zdaniach „Inna sprawa to czy…” przecinek jest niepotrzebny (a nawet niepożądany), to powinno się go unikać także w zdaniach o odwróconym szyku, jak w Pana przykładzie: „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania to inna sprawa”. Ale powtarzam: kwestia jest dyskusyjna i bardzo możliwe, że jako autor postawiłbym odruchowo przecinek, choć teraz kwestionuję jego zasadność.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  1. 8.07.2015
    Nie może być wątpliwości, że zdanie „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania, to inna sprawa’’ pozostaje konstrukcją podrzędną, co widać, kiedy przekształci się je w wariant: „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania, jest inną sprawą’’ (to jest przecież skrótem orzeczenia to jest). Przywołanie w tym miejscu kryterium składniowego (dwa orzeczenia) rządzącego interpunkcją polską, mówiącego o tym, że przecinki stawia się na granicy zdań, nie pozostawia żadnych wątpliwości interpretacyjnych…
    Można by też napisać: „Czy ma to wpływ na ludzkie zachowania? – to inna sprawa’’ i wówczas wstawienie po członie zachowania pytajnika, a następnie myślnika przed to załatwia sprawę całkowicie (myślnik to taki przyjazny znak przestankowania, rzadko niestety stosowany, który nie rozdziela członów zdania, ale je sobie przeciwstawia…).
    Co do zdania rozpoczynającego się od „Inna sprawa to czy…’’. Łatwo daje się je zmienić w konstrukcję podrzędną „Inną sprawą jest to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’ lub „Jest inną sprawą, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’ (uwaga: bez znaku zapytania). Jak wiadomo, przed czy wprowadzającym wypowiedzenie podrzędne m u s i się pojawić przecinek. Powinno się go zatem również – według mnie – postawić w tożsamej konstrukcji „Inna sprawa to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’.
    Kłopot z uznaniem jej za jednoznacznie poprawną polega tylko na tym, że w członie nadrzędnym („Inna sprawa to…’’) „czegoś brakuje”, a mianowicie… zaimka to (to występuje tutaj jako elipsa orzeczenia to jest). Właściwie więc należałoby napisać: „Inna sprawa to to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’. Można być pewnym, że autor przestraszył się owegu zbiegu dwóch różnych to (a jest jeszcze trzecie to w zdaniu podrzędnym…; przypomina się angielskie potoczne powiedzenie „Please two beers to two two two’’ ‘Proszę dwa piwa do pokoju nr 222’). By uniknąć niezręczności, trzeba by się zatem posłużyć zwrotem „Inną sprawą jest to, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’. Wstawienie przecinka przed czy nie podlega – jak wspomniałem – dyskusji…
    Zamiast przecinka można by też dać myślnik i napisać „Inna sprawa to – czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’.
    Znajdzie się wreszcie inne rozwiązanie – otóż kiedy zrezygnuje się z zaimka to (jest on tutaj właściwie niepotrzebny), otrzymujemy frazę „Inna sprawa, czy ma to wpływ na ludzkie zachowania’’, niesprawiającą trudności przestankowych.
    Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków
  2. 8.07.2015
    Nie przeczę, że przecinki w różnych alternatywnych redakcjach kłopotliwego zdania, zaproponowanych przez pana dr. Macieja Malinowskiego, są postawione poprawnie, ale nie widzę powodu, abyśmy musieli to zdanie, poprawne przecież, zamieniać na inne. A już sugestia, że w zdaniu „Inna sprawa to (,) czy…” czegoś brakuje, że „właściwie (…) należałoby napisać: «Inna sprawa to to, czy…», wydaje mi się zupełnie nietrafna. Nie zastępujmy dobrego gorszym.
    Pytanie brzmi więc, czy stawiać przecinek w zdaniach typu „Inna sprawa to (,) czy…’’, „Najważniejsza rzecz to (,) kto…’’, „Osobna kwestia to (,) kiedy…’’, a nie jakich zdań użyć w zamian, aby uniknąć problemu z interpunkcją. Według pana dr. Malinowskiego sprawa jest oczywista: „przecinki stawia się na granicy zdań [składowych]’’, moim zdaniem natomiast ona wcale taka nie jest, gdyż rozważane konstrukcje są nietypowe, a zasady stosowane w typowych sytuacjach nie muszą się odnosić do sytuacji wyjątkowych (o zdaniach typu „Inna sprawa to (,) czy…’’ kodyfikatorzy polskiej interpunkcji prawdopodobnie w ogóle nie myśleli).
    Wyjaśnię, na czym polega nietypowość tych zdań. Otóż słowo to pełni w nich funkcję łączącą, bliską tej, jaką pełnią spójniki. Na spójniku zaś nie zawiesza się – że tak powiem – zdania podrzędnego. Można zawiesić je na czasowniku („Powiedz, czy…’’), rzeczowniku („Pytanie, czy…’’), przymiotniku („Ciekawe, czy…’’), zaimku („To, czy…’’), ale nie na spójniku. W zdaniu podobnym strukturalnie do rozważanego, mianowicie „Najważniejsza rzecz to żebyśmy zdrowi byli’’ też nie postawimy przecinka i mam nadzieję, że pan dr Malinowski ze mną się tutaj zgodzi.
    Można słowo to w zdaniach typu „Inna sprawa to (,) czy…’’ traktować nie jako spójnik, lecz jako część orzeczenia imiennego (taką interpretację przyjęliśmy swego czasu w Innym słowniku języka polskiego PWN i za taką interpretacją opowiada się dr Maciej Malinowski). Po usunięciu elipsy otrzymamy jednak zdanie: „Inna sprawa to jest (,) czy…’’, które chyba każdy odruchowo zakwestionuje jako niepoprawne.
    Powtórzę, choć mówiłem to już w poprzedniej wypowiedzi dwa razy: interpunkcja zdań typu „Inna sprawa to (,) czy…’’ nie jest oczywista, są argumenty – moim zdaniem warte rozważenia – które pozwalają w nich przecinek pominąć. Problem wymaga dalszych analiz, ale raczej nie na łamach poradni, tylko w periodyku językoznawczym.
    MB
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego