babka cioteczna, stryjeczna, wujeczna

babka cioteczna, stryjeczna, wujeczna
20.05.2014
20.05.2014
Czym się różni babka cioteczna od stryjecznej? Czy istnieje taki stopień pokrewieństwa jak babka wujeczna? A jak to jest z dziadkami?
Aby odpowiedzieć na pytanie, należy wyjaśnić różnicę miedzy dwoma określeniami, których znaczenie we współczesnej polszczyźnie niekiedy się zaciera. Wuj to ‘brat matki’, a stryj – ‘brat ojca’. Ciotka zaś to (w świetle większości źródeł historycznych) zarówno ‘siostra matki’, jak i ‘siostra ojca’, chociaż na przykład Samuel Bogumił Linde podaje różne znaczenia dla rzeczowników: ciotka (tylko ‘siostra matki’) i stryjenka (jako ‘siostra ojca’). Jak widać, różnice znaczeniowe między ciotką i stryjenką (albo stryjną), która dziś oznacza raczej ‘żonę stryja’, zacierają się już w dawnej polszczyźnie, różnice między wujem i stryjem do dziś są żywe na przykład w gwarach.
Określeń, które są przedmiotem pytania, nie notują ani słowniki języka polskiego, ani Mieczysław Szymczak w pracy poświęconej nazwom stopni pokrewieństwa i powinowactwa w historii i gwarach języka polskiego. Jedyny wyjątek stanowi określenie babka cioteczna, które pojawia się jako synonim innego określenie ‘siostra babki’ w Słowniku warszawskim z początku XX wieku. Brak też notacji wyrażeń: dziadek cioteczny, dziadek stryjeczny, dziadek wujeczny. We wspomnianej pracy Mieczysława Szymczaka pojawiają się natomiast określenia: brat cioteczny (ciotczany, ciotczony), brat stryjeczny, brat wujeczny. Podobne zróżnicowanie znajdujemy w nazwach różnicujących siostry. Brat cioteczny to ‘syn ciotki’, czyli ‘syn siostry matki albo siostry ojca’. Brat stryjeczny to ‘syn brata ojca’; a brat wujeczny to ‘syn brata matki’.
Babka cioteczna zatem to ‘siostra babki’ albo ‘siostra dziadka’, babka stryjeczna zaś to ‘żona brata dziadka’ (zwanego dawniej prastryjem), babka wujeczna natomiast to ‘żona brata babki’.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego