bebzun

bebzun
24.09.2014
24.09.2014
Jaka jest etymologia słowa bebzun (jako potoczne określenie na brzuch)?
Rzeczownik bebzun nie jest notowany ani przez Słownik gwar polskich PAN, ani przez słowniki historyczne języka polskiego, choć niewątpliwie jest wyrazem nie tylko z rejestru potocznego, lecz także gwarowego (znany chociażby na Suwalszczyźnie, Mazowszu czy w Wielkopolsce). Występuje w formie obocznej bebzon (i to jest najprawdopodobniej jego forma podstawowa, forma bebzun powstała w wyniku typowego dla wielu gwar przejścia o w u przed spółgłoską n), choć również taka postać wyrazu nie została odnotowana w żadnym słowniku gwarowym. W związku z tym trudno wskazać jednoznaczną i niepodważalną etymologię. Bebzon/bebzun zawiera w sobie rdzeń beb-, obecny w innych rzeczownikach służących w gwarach do nazwania brzucha (np. kresowy bebuch ‘brzuch’) lub osób z brzuchem kojarzonych (np. bebon, beboch – ‘grubas’). Ten sam rdzeń znajduje poświadczenie w zapożyczonym z ukraińskiego rzeczowniku bebechy (ogólnie ‘wnętrzności’) czy powstałym od niego potocznym i gwarowym bebech właśnie w znaczeniu ‘brzuch’. Źródłosłowu rzeczownika bebzun szukać być może trzeba właśnie w tej rodzinie wyrazowej, choć jest to hipoteza, którą trudno potwierdzić na drodze analiz etymologicznych.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
  1. 19.09.2014
    Omówione przez Monikę Kresę słowo bebzon/bebzun zamieszkuje „niszę ekologiczną\'\' pomiędzy typowymi gwarami ludowymi a socjolektami i polszczyzną potoczną. Umyka z pola widzenia i przysparza leksykografom kłopotów interpretacyjnych.
    Z pewnością mamy do czynienia z jednostką północnopolską, przechodzącą do polszczyzny potocznej przynajmniej tej z grubsza zarysowanej części Polski. Nie ma więc racji prof. M. Grochowski, określając bebzon jako jednostkę idiolektalną (Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, 1995, s. 10). Notują go słowniki gwary młodzieżowej (w tym wydany w Toruniu w 2003), slangu studentów Uniwersytetu Gdańskiego (2010), a rangę poniekąd ogólnopolską nadał mu M. Czeszewski, umieszczając go w swym Słowniku polszczyzny potocznej (2006).
    I tu czuję się zmuszony podjąć polemikę z dr Kresą. Napisała ona bowiem, że bebzona (a może i bebzuna) nie ma „w żadnym słowniku gwarowym\'\'. Otóż jest! Jest to Słownik gwary pałuckiej „Roboszek\'\', wydanym w 2006 r. w Szubinie przez Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Sędziwoja z Szubina. Słownictwo zebrali uczniowie i należy im się za to pochwała.
    Artur Czesak, Uniwersytet Jagielloński
  2. 24.09.2014
    W imieniu swoim, jak i wszystkich zainteresowanych, dziękuję panu Arturowi Czesakowi za istotne uzupełnienie (nie głos polemiczny, bo trudno polemizować na temat obecności lub braku leksemu w źródłach leksykograficznych), pozwalające prześledzić funkcjonowanie rzeczownika bebzun/bebzon w słownikach gromadzących leksykę potoczną, oraz za uwagę dotyczącą jego notowania w Słowniku gwary pałuckiej. Pozwala ona bowiem dostrzec leksykalne interferencje pomiędzy językiem potocznym i gwarami ludowymi, niestety nie daje odpowiedzi na pytanie o etymologię badanego rzeczownika. W świetle powyższego udzielona przeze mnie odpowiedź wymaga jednak doprecyzowania i stwierdzenia, że omawiany leksem nie jest notowany w żadnym słowniku ogólnogwarowym, ponieważ za taki Słownika gwary pałuckiej uznać nie można. Nie zmienia to oczywiście faktu, że uwaga p. Artura Czesaka jest bardzo cenna, a sama inicjatywa konsultowanego przez niego Słownika gwary pałuckiej „Roboszek” warta pochwały, prezentacji szerszemu gronu odbiorców i powielenia w innych środowiskach lokalnych.
    Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego