chawira

chawira
6.06.2023
30.11.2012
W słownikach nie ma słowa (c)hawira. Czy mogliby Państwo zalecić któryś z zapisów?
Do polskiej gwary złodziejskiej wyraz chawira został zapożyczony z jidysz, podobnie jak wiele innych. Wyraz ten używany jest w środowisku przestępczym w kilku znaczeniach. Podstawowe z nich to ‘mieszkanie’, przy czym może to być zarówno pomieszczenie, w którym mieszkają złodzieje, jak i kryjówka złodziejska lub okradane mieszkanie; dodatkowo chawira oznacza dokonywaną w takim mieszkaniu kradzież.
Od tego wyrazu powstało kilka derywatów, takich jak chawirarz lub chawirnik, czyli ‘złodziej okradający mieszkania’. Istnieje nawet czasownik schawirować, tj. ‘ukryć (oczywiście na chawirze) skradziony towar’. Innym znaczeniem wyrazu chawira jest ‘prostytutka’ a dosłownie ‘przyjaciółka’ (złodzieja?)’. Więcej na temat znaczenia tego i innych zapożyczeń z jidysz w tzw. „gwarze złodziejskiej” przeczytać można w artykule Agnieszki Małochy Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym, opublikowanym w 10 tomie serii Język a Kultura, 1994, s. 135-170. Ponadto może Pani zajrzeć do Słownika tajemnych gwar przestępczych Klemensa Stępniaka, który zarejestrował chawirę z całą rodziną wyrazów pochodnych (tym samym nie jest prawdą, że w słownikach tego wyrazu nie ma).
Taki rozrzut znaczeń w słowie chawira pozwala postawić hipotezę, że możemy tu mieć do czynienia ze zlaniem się (kontaminacją) dwóch podobnych pod względem brzmienia wyrazów języka jidysz, obu pochodzących zresztą z hebrajskiego. Podstawą słowotwórczą drugiego znaczenie oraz pobrzmiewającego w pozostałych profilach znaczeniowych elementu związanego z solidarnością i lojalnością grupową, jest słowo jid. chawejre ‘towarzyszka’ lub (pisane tak samo lecz wymawiane inaczej) jid. chewre ‘towarzystwo, kompania’ – oba wywodzące się z hebr. חברה. Elementy znaczenia związane z ukrywaniem pochodzą z pewnością od słowa jid. kvire (w jego dialektalnej, tzw. polskiej wymowie) – z hebr. קבורה o znaczeniu ‘pochowek’ lub ‘grób’.
W języku polskim spotyka się czasem pisownię z h, tak samo zresztą niesłusznie jak w wyrazach (c)hucpa, (c)he(j)der, (c)hanuka i innych, które z jidysz utorowały sobie drogę do polszczyzny ogólnej. We wszystkich tych przypadkach, kiedy w języku źródłosłowu występuję głoska welarna (tylno-podniebienna) reprezentowana przez hebrajski znak ח (jid. ches) należy stosować w polszczyźnie ujednoliconą pisownię ch, gdyż taki zapis najwierniej oddaje wymowę głoski oryginalnej.
Ewa Geller, prof., Uniwersytet Warszawski
  1. 6.06.2023

    W języku baskijskim xavier [wymawia się ‘hawier’, z akcentem na ostatnią sylabę], to „nowy dom”, a także baskijska nazwa zamku w hiszpańskiej Nawarze, skąd pochodził święty Franciszek Ksawery (Xavier). Źródłosłów więc zapewne został zapożyczony przez żydów sefardyjskich (hiszpańskich) i tą drogą dotarł następnie do Polski.

    Jacek Żurek
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego