czasowniki z przyrostkiem -ną-
26.11.2004
26.11.2004
Kwitł, kwitnął; wiądł, więdnął; sechł, schnął; głuchł, głuchnął – tu są poprawne obie formy. Zawilgł, pękł, zdechł, tęchł, chłódł – tu tylko krótkie. Ciągnął, stęknął, westchnął, kopnął, parsknął, nacisnął – tu tylko długie. Nieraz nie potrafię ocenić, czy wolno jakiejś użyć (np. bladnął) albo – czy należy poprawić (np. brzydnął). Czy istnieje jakieś kryterium prostsze niż zaglądanie za każdym razem do słownika? Nie ma ścisłych zasad rządzących odmianą czasowników z przyrostkiem -ną-, są tylko pewne prawidłowości, oto najważniejsze:
1) Czasowniki mające samogłoskę przed tym przyrostkiem, np. ginąć, plunąć, mają tylko formy z -ną-.
2) Czasowniki dokonane, w których przyrostek oznacza jednokrotność czynności, zwykle zachowują -ną-, np. dmuchnąć – dmuchnął, dźwignąć – dźwignął (tu są wyjątki, np. prysnąć – prysnął a. prysł, klęknąć – klęknął a. klękł).
3) Czasowniki niedokonane mają – jako podstawową – formę bez -ną-, np. gasnąć – gasł, puchnąć – puchł (możliwe też gasnął, puchnął). To samo dotyczy pochodzących od nich czasowników dokonanych, np. zgasnąć – zgasł, spuchnąć – spuchł (i tu możliwe zgasnął, spuchnął).
Jednak użycie tego typu czasowników jest bardzo trudne do scharakteryzowania, toteż przyjmuje się następujące zasady ich odmiany:
1) O użyciu określonej formy decyduje głównie zwyczaj językowy.
2) W razie wątpliwości czasowniki dokonane odmieniamy, zachowując -ną-, zaś niedokonane – pomijając ten przyrostek.
1) Czasowniki mające samogłoskę przed tym przyrostkiem, np. ginąć, plunąć, mają tylko formy z -ną-.
2) Czasowniki dokonane, w których przyrostek oznacza jednokrotność czynności, zwykle zachowują -ną-, np. dmuchnąć – dmuchnął, dźwignąć – dźwignął (tu są wyjątki, np. prysnąć – prysnął a. prysł, klęknąć – klęknął a. klękł).
3) Czasowniki niedokonane mają – jako podstawową – formę bez -ną-, np. gasnąć – gasł, puchnąć – puchł (możliwe też gasnął, puchnął). To samo dotyczy pochodzących od nich czasowników dokonanych, np. zgasnąć – zgasł, spuchnąć – spuchł (i tu możliwe zgasnął, spuchnął).
Jednak użycie tego typu czasowników jest bardzo trudne do scharakteryzowania, toteż przyjmuje się następujące zasady ich odmiany:
1) O użyciu określonej formy decyduje głównie zwyczaj językowy.
2) W razie wątpliwości czasowniki dokonane odmieniamy, zachowując -ną-, zaś niedokonane – pomijając ten przyrostek.
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
