człon nadrzędny w konstrukcji apozycyjnej

człon nadrzędny w konstrukcji apozycyjnej
4.05.2008
4.05.2008
Szanowni Państwo,
mam następującą wątpliwość: „Towarzystwo Handlowe «Matmarco» Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością podpisała umowę” czy może „(…) podpisało umowę”? Która część nazwy własnej spółki decyduje o odmianie? Towarzystwo Handlowe «Matmarco» (podpisało) czy Spółka (podpisała)?
Decyduje nadrzędna część nazwy, która zazwyczaj jest także częścią pierwszą. Stąd „Towarzystwo (…) podpisało umowę”.
Konstrukcje nominalne, w których zestawiono dwa człony rzeczownikowe, noszą nazwę apozycyjnych. Następujący przykład przekonuje, że ich człon nadrzędny stoi na pierwszym miejscu: „Makaron rurki nie chciał się ugotować” (nie zaś „Makaron rurki nie chciały się ugotować”). Wyjątkiem są zapożyczone struktury typu porno-shop, w których nadrzędnik stoi na drugim miejscu. Choć są obce polszczyźnie, z ich obecnością w niej trzeba się pogodzić. Warto przy tym wspierać ich pisownię z łącznikiem (jak w powyższym przykładzie) lub wręcz pisownię łączną (jak biznezplan), jedna i druga odróżnia je bowiem od rodzimych apozycji z nadrzędnikiem na pierwszym miejscu, które zgodnie z zasadami ortografii należy pisać bez łącznika.
Inna rzecz, że w praktyce łącznik często występuje także w tych ostatnich. Dzieje się to nawet z aprobatą polonistów, por. hasło powieść-rzeka w Słowniku terminów literackich. Taki jego zapis z punktu widzenia przepisów ortograficznych oznacza, że mamy tu do czynienia nie z rodzajem powieści, ale z literacko-hydrologiczną hybrydą, w części powieścią, a w części rzeką. Termin ten polscy literaturoznawcy zapisują tak jak jego francuski wzór roman-fleuve, zachowując łącznik, który z punktu widzenia polskiej ortografii jest tu niepożądany.
Warto jeszcze wspomnieć o nazwach typu Polanica-Zdrój, które jako nadrzędno-podrzędne w zasadzie powinny być zapisywane bez łącznika, podobnie jak Kaczka Dziwaczka albo makaron rurki. Ponieważ jednak analiza budowy nazw okazała się za trudna dla urzędników, z ich środowiska wyszła niedawna zmiana w ortografii, aby nazwy typu Polanica-Zdrój zapisywać tak samo jak nazwy o członach współrzędnych, choćby Bielsko-Biała. Dodajmy na koniec, że zmieniony przepis dotyczy nazw miejscowości, podczas gdy wieloczłonowe nazwy stacji kolejowych, niezależnie od hierarchii składniowej ich członów, mają pisownię bezłącznikową, a więc zarówno Polanica Zdrój, jak i Bielsko Biała.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego