dźwienność wyrazów

dźwienność wyrazów
16.03.2014
16.03.2014
W przedmowie do swojego tłumaczenia Iliady z 1815 r. Stanisław Staszic pisał: „Uważałem […], iż dotąd pisarze nasi bądź w sworodnych dziełach, bądź w tłumaczeniu nie mieli jeszcze dosyć zamiaru stosowania dźwienności wyrazów do rzeczy”. Co dokładnie oznacza dźwienność i jaka jest etymologia tego słowa? Czy sworodny to wyraz notowany przez ówczesne słowniki?
Rzeczownik dźwienność nie jest notowany ani przez historyczne i współczesne słowniki języka polskiego, ani przez słowniki etymologiczne i słowniki gwarowe. Wzmiankę na temat przymiotnika dźwienny (z przywołaniem dzieła Stanisława Staszica) znajdujemy natomiast w Słowniku etymologicznym Andrzeja Bańkowskiego. Zdaniem etymologa przymiotnik ten jest „gwarowym” synonimem przymiotnika dźwięczny. Oba łączą się zaś z psł. rdzeniami *zvъn- / *zvę- (wzmocnionymi następnie przez d), obecnymi zarówno w polskim dzwonie, jak i dźwięku. Zatem dźwienny to tyle co dźwięczny, a dźwienność to nic innego jak dźwięczność.
Sam rzeczownik dźwięczność miał w XIX wieku co najmniej dwa znaczenia: 1. ‘wydawanie dźwięków’, 2. ‘harmonia’. Oba notowane są w słowniku Bogumiła Samuela Lindego z lat 1807–1814 oraz tzw. Słowniku wileńskim z roku 1861. W cytowanym w pytaniu fragmencie dźwienność to zatem tyle co ‘harmonia, zgodność, odpowiedniość’.
Przymiotnik sworodny (‘oryginalny’) notowany jest (również z cytatem z dzieła S. Staszica) dopiero Słowniku języka polskiego pod red. A. A. Kryńskiego, J. Karłowicza i W. Niedźwiedzkiego z lat 1900–1927, brak go natomiast w słownikach dziewiętnastowiecznych i wcześniejszych.
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego