formułować, ale regulować

formułować, ale regulować
2.06.2013
2.06.2013
Dlaczego formuła / formułować, ale reguła / regulować (a nie regułować?
Pytanie interesujące, zwłaszcza że nie można na nie udzielić odpowiedzi wprost. Istnieje bowiem regularność, że spółgłoska l w temacie rzeczownika (podstawy słowotwórczej) powtarza się (bez alternacji) w czasowniku pochodnym (derywacie), por. np. apelapelować, celcelować, cyrkielcyrklować, handelhandlować, holholować, kapselkapslować, kontrolakontrolować, królkrólować, wentylwentylować.
Podobna regularność zachodzi w tematach zakończonych na twardą spółgłoskę ł, por. np. apostołapostołować, artykułartykułować, pedałpedałować, posełposłować, tytułtytułować, wiosłowiosłować, żyłażyłować, a także zamieszczona w pytaniu para wyrazowa formułaformułować. Z podanych przykładów wynika, że ta regularność występuje zarówno w wyrazach rodzimych, jak i zapożyczonych i przyswojonych w różnych okresach polszczyzny.
Ta zasada jest jednak naruszana, np. od żal pochodzi żałować (nie żalować), podobnie od kapitułakapitulować (nie kapitułować), od modułmodulować (nie modułować), a od regułaregulować (nie regułować).
Sądzę, że formacje czasownikowe typu cyrkulować, kapitulować, modulować, regulować zawierają alternatywną spółgłoskę l pod wpływem analogii do formacji współpochodnych typu cyrkulacja, kapitulacja, modulacja, regulacja. Wyrównania analogiczne są główną przyczyna nieregularności procesów językowych.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego