formułować, ale regulować
2.06.2013
2.06.2013
Dlaczego formuła / formułować, ale reguła / regulować (a nie regułować? Pytanie interesujące, zwłaszcza że nie można na nie udzielić odpowiedzi wprost. Istnieje bowiem regularność, że spółgłoska l w temacie rzeczownika (podstawy słowotwórczej) powtarza się (bez alternacji) w czasowniku pochodnym (derywacie), por. np. apel – apelować, cel – celować, cyrkiel – cyrklować, handel – handlować, hol – holować, kapsel – kapslować, kontrola – kontrolować, król – królować, wentyl – wentylować.
Podobna regularność zachodzi w tematach zakończonych na twardą spółgłoskę ł, por. np. apostoł – apostołować, artykuł – artykułować, pedał – pedałować, poseł – posłować, tytuł – tytułować, wiosło – wiosłować, żyła – żyłować, a także zamieszczona w pytaniu para wyrazowa formuła – formułować. Z podanych przykładów wynika, że ta regularność występuje zarówno w wyrazach rodzimych, jak i zapożyczonych i przyswojonych w różnych okresach polszczyzny.
Ta zasada jest jednak naruszana, np. od żal pochodzi żałować (nie żalować), podobnie od kapituła – kapitulować (nie kapitułować), od moduł – modulować (nie modułować), a od reguła – regulować (nie regułować).
Sądzę, że formacje czasownikowe typu cyrkulować, kapitulować, modulować, regulować zawierają alternatywną spółgłoskę l pod wpływem analogii do formacji współpochodnych typu cyrkulacja, kapitulacja, modulacja, regulacja. Wyrównania analogiczne są główną przyczyna nieregularności procesów językowych.
Podobna regularność zachodzi w tematach zakończonych na twardą spółgłoskę ł, por. np. apostoł – apostołować, artykuł – artykułować, pedał – pedałować, poseł – posłować, tytuł – tytułować, wiosło – wiosłować, żyła – żyłować, a także zamieszczona w pytaniu para wyrazowa formuła – formułować. Z podanych przykładów wynika, że ta regularność występuje zarówno w wyrazach rodzimych, jak i zapożyczonych i przyswojonych w różnych okresach polszczyzny.
Ta zasada jest jednak naruszana, np. od żal pochodzi żałować (nie żalować), podobnie od kapituła – kapitulować (nie kapitułować), od moduł – modulować (nie modułować), a od reguła – regulować (nie regułować).
Sądzę, że formacje czasownikowe typu cyrkulować, kapitulować, modulować, regulować zawierają alternatywną spółgłoskę l pod wpływem analogii do formacji współpochodnych typu cyrkulacja, kapitulacja, modulacja, regulacja. Wyrównania analogiczne są główną przyczyna nieregularności procesów językowych.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski