harfiarz i harfista

harfiarz i harfista
12.05.2009
12.05.2009
Dzień dobry!
Spotkałam się z rozróżnieniem: harfiarz – człowiek grający na harfie celtyckiej oraz harfista – człowiek grający na zwykłej harfie. Chciałam się spytać o jego zasadność.
Pozdrawiam
Przyrostki słowotwórcze -ista || -ysta, -arz oraz -owiec tworzą w polszczyźnie m.in. nazwy osobowych wykonawców form muzycznych (słowno-muzycznych) i sceniczno-estradowych. W przypadku nazw muzyków grających na określonym instrumencie dominuje formant -ista || -ysta, por. akordeonista, alcista, altowiolista, bandżysta, basista, fagocista, flecista, gitarzysta, pianista, saksofonista itd. Wśród nazw instrumentalistów formant -arz jest bardzo rzadki. Rzeczownik bębniarz jest potocznym odpowiednikiem perkusisty. Forma harmonijkarz (grający na harmonijce ustnej) jest taka, a nie inna, by odróżniała się od formy harmonista (grający na harmonii). Trudno jednak wytłumaczyć wariantywność harfiarz – harfista. Znaczeniowo są to synonimy. Nie jest prawdą, jakoby rzeczownik harfiarz oznaczał tylko osobę grającą na harfie folkowej (instrumencie charakterystycznym dla ludowych kultur muzycznych Irlandii i Walii), a harfista odnosił się wyłącznie do osoby grającej na harfie koncertowej. Forma harfista występuje statystycznie częściej. Została odnotowana już w słowniku autorstwa S. B. Lindego (1807–14). Forma harfiarz albo arfiarz pojawiła się dopiero w tzw. słowniku warszawskim (1900–1927), choć niewątpliwie była używana wcześniej, por. „Za harfiarzami tu wejdą rycerze/ I nas zabiją, i wytną harfiarzy” (J. Słowacki, Lilla Weneda).
Do wyjaśnienia sprawy nie przybliżają nas również zasady słowotwórcze, które mówią, iż formant -ista || -ysta urabia derywaty od podstaw zapożyczonych, podczas gdy formanty -arz oraz -owiec łączą się z podstawami rodzimymi. W interesującym nas polu znaczeniowym można spotkać liczne odstępstwa od tych reguł, por. countrowiec, heavymetalowiec, hiphopowiec, kabareciarz. Być może jedyne wytłumaczenie – choć należy wyraźnie podkreślić, iż to tylko hipoteza – jest takie, że odrzeczownikowe nazwy wykonawców form muzycznych i sceniczno-estradowych z formantem -ista || -ysta mają charakter bardziej terminologiczny, natomiast te z formantami -arz i -owiec odbierane są raczej jako nacechowane potocznie i środowiskowo. Stąd być może narodziło się mylne przekonanie, że osoba grająca na harfie w orkiestrze symfonicznej to harfista (harfistka), a instrumentalista grający na harfie celtyckiej, instrumencie uproszczonym i mniejszych rozmiarów w porównaniu z jego koncertowym odpowiednikiem, to harfiarz (harfiarka).
Adam Wolański
  1. 12.05.2009
    Dzień dobry,
    z zainteresowaniem przeczytałem wczorajszą poradę dotyczącą różnic pomiędzy tymi dwoma słowami. Między innymi dlatego, że sam mam w domu młodego harfistę. Przeprowadziłem więc własne poszukiwania w celu uzupełnienia informacji.
    Otóż oba terminy wydają się być bezpośrednim tłumaczeniem angielskich słów harper (harfiarz) i harpist (harfista). Ze znalezionych przeze mnie danych wynika, że harper jest starsze, gdyż pojawia się literaturze angielskiej przed 1258 rokiem (wg Online Webster Dictionary). Ten sam słownik podaje, iż harpist jest stosunkowo młodym słowem, odnotowanym w literaturze dopiero w okolicach 1918 roku (czyli odwrotnie niż w języku polskim!), a pochodzi od francuskiego harpiste.
    Stąd pewnie zwyczaj (popularny wśród muzyków), że mianem harper (harfiarz) określa się najczęściej osobę grającą na instrumencie w pewnym sensie starszym, podczas gdy harpist (harfista) odnosi się do osób grających na współcześniejszych jego wersjach. Pogląd ten potwierdza również angielska Wikipedia.
    Jeszcze innym powodem może być budowa instrumentu i związana z tym technika gry. Harfy celtyckie mają na ogół struny metalowe i do gry używa się przede wszystkim paznokci. Natomiast harfy koncertowe mają struny nylonowe i/lub flaczane a gra się na nich palcami (opuszkami).
    Pozdrawiam serdecznie
    Jacek Rymski
  2. 12.05.2009
    Dziękujemy za interesujący list. Przypuszczenie, jakoby harfiarz i harfista były „bezpośrednim tłumaczeniem\'\' angielskich słów harper i harpist, jest mało prawdopodobne, gdyż pojawiły się w polszczyźnie w okresie poprzedzającym silne wpływy języka angielskiego. Bardziej prawdopodobny jest wpływ innego języka bądź po prostu utworzenie ww. wyrazów na gruncie polskim za pomocą sufiksów -arz oraz -ista.
    Nawiasem mówiąc, we wczorajszej gazecie widziałem zdjęcie osoby z bębnem biorącej udział w ulicznej paradzie – podpis pod zdjęciem określał ją jako bębniarza. Przypomniałem sobie wtedy o wczorajszej poradzie, w której bębniarza określono jako potoczny odpowiednik perkusisty. Myślę, że ulicznego bębniarza perkusistą jednak nie nazwiemy.
    Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego