inwalidzi i styliści fryzur

inwalidzi i styliści fryzur
23.03.2008
23.03.2008
Znalazłem w sieci taką opinię: „Czy etycy i poloniści wystąpią o zmianę słowa inwalida na bardziej przyjazne, bowiem to oznacza człowieka nieważnego?”. Przyznam, że mocno się zdumiałem. Podobno niektórzy fryzjerzy wolą mówić o sobie styliści fryzur, bo fryzjer to według nich zbyt pospolite określenie, ale czy słowo inwalida rzeczywiście jest „nieprzyjazne” albo np. poniżające? Przecież od dawna jest to określenie osoby niepełnosprawnej – chyba w pełni neutralne i powszechnie akceptowalne.
Pana list przypomniał mi o sprzątaczkach, o których oficjalnie mówi się panie sprzątające, o dozorcach, którzy po wojnie awansowali na gospodarzy domów (choć akurat przed wojną bardziej zasługiwali na to miano), o tęgich kobietach, które wolą, aby o nich mówić puszyste – wiele tego rodzaju wyrażeń można znaleźć w Słowniku eufemizmów prof. Anny Dąbrowskiej, wydanym nakładem PWN, a także w moim, niedużym Słowniku peryfraz.
Powodem, dla którego zastępujemy neutralne (zdawałoby się) nazwy ich dowartościowującymi synonimami, jest to, że te pierwsze przestają być odczuwane jako neutralne i w odbiorze społecznym stają się deprecjonujące. W tworzeniu dowartościowujących zastępników łatwo jednak popaść w przesadę: zamiast inwalidzi można mówić niepełnosprawni, raz czy drugi można by powiedzieć też sprawni inaczej (zwłaszcza gdyby naszą intencją było przekazanie pewnego sądu, a nie ćwiczenie stylistyczne), lecz stałe używanie tej ostatniej nazwy byłoby pretensjonalne, a nawet mogłoby zostać odebrane jako wyraz ironii. Praktyki takie były już zresztą wyśmiewane, por. propozycję, aby o ludziach nieuczciwych mówić uczciwi inaczej.
Tak zwana poprawność polityczna kazała nam wiele dawnych nazw zastąpić innymi, nie kojarzącymi się negatywnie (por. przypadek Cyganów, dziś publicznie nazywanych już tylko Romami), ale każdy przykład tego rodzaju należy rozpatrywać odzielnie. Co do inwalidy zaś muszę powiedzieć, że słowo to nie znaczy 'nieważny' (tyle mogłoby znaczyć dla kogoś, kto nie widzi języków obcych poza angielskim), ale raczej 'słaby, chory, bezsilny' (z łacińskiego invalidus).
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego