kołomyja i banialuki

kołomyja i banialuki
1.12.2006
1.12.2006
Tak jak bajońskie sumy pochodzą od nazwy miasta Bayonne we Francji, domyślam się, że kołomyja i banialuki pochodzą od nazw miast, odpowiednio, na Ukrainie i w Bośni. Nie mogę jednak znaleźć okoliczności narodzin tych słów. Czy mogę prosić o wyjaśnienie tychże okoliczności? Z góry dziękuję.
Wiele nazw własnych (zarówno nazw miejscowości, jak i nazw osób) przechodzi do klasy rzeczowników pospolitych. Nie zawsze jednak są znane przyczyny i okoliczności tego procesu (nazywanego apelatywizacją). Stosunkowo dużo wiemy o historycznych uwarunkowaniach bajońskich sum. Przedstawia je np. Władysław Kopaliński w Słowniku eponimów czyli wyrazów odimiennych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996 r., por.: „Suma 43 mln franków wierzytelności pruskich, odstąpiona przez Napoleona I Księstwu Warszawskiemu na podstawie układu w Bajonnie (fr. Bayonne w płd.–zach. Francji, stąd nazwa) z 1808 r. w zamian za 21 mln franków płatnych w ciągu czterech lat, na które rząd Królestwa musiał zaciągnąć pożyczki. Suma okazała się nieściągalna” (s. 26).
Natomiast wyraz banialuki pochodzi – jak podaje wyżej wymieniony słownik – od imienia bohaterki baśni Historyja ucieszna o zacnej królewnie Banialuce ze wschodniej krainy (1650 r.) przypisywanej Hieronimowi Morsztynowi, będącej pierwszym w Polsce opracowaniem literackim ludowej bajki fantastycznej. Imię królewny, być może, pochodzi od nazwy Banja Luka w Bośni.
A z kołomyją było tak: od nazwy miasta Kołomyja powstało słowo kołomyjka 'śpiew i taniec górali karpackich na Rusi'. O kołomyjkach w tym znaczeniu pisali m.in. W. Pol, A. Mickiewicz, H. Sienkiewicz. Później kołomyjką nazywano już tylko taniec, a ściślej skoczny taniec ukraiński, tańczony solo z przysiadami, podobny do kozaka (zob. Inny słownik języka polskiego PWN). W drugiej połowie ubiegłego wieku kołomyjką i kołomyją zaczęto nazywać – na zasadzie podobieństwa – wszelkie zamieszania, bałagan, zamęt.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego