krzyżmo

krzyżmo
12.04.2014
12.04.2014
Jaka jest etymologia polskiej nazwy oleju używanego w Kościele Katolickim, np. podczas poświęcenia ołtarzy i kościołów, tzn. tzw. krzyżma? Skąd taka polska nazwa: krzyżmo, olej krzyżma?
Rzeczownik krzyżmo, podobnie jak wiele wyrazów z zakresu terminologii chrześcijańskiej, ma proweniencję grecko-łacińską. W języku greckim χρĩσμα (khrisma) oznacza tyle co ‘maść’. Leksem ten przejęła łacina kościelna, w której funkcjonuje on w postaci chrisma i w języku liturgii oznacza tyle co ‘olej z balsamu i oliwy używany przy niektórych sakramentach’. Do języka polskiego rzeczownik ten nie wszedł jednak bezpośrednio z łaciny, lecz przez pośrednictwo języka czeskiego. Ten z kolei przejął go ze staro-wysoko-niemieckiej formy chrismo, której zapewne zawdzięczamy fakt, że ma on w języku polskim rodzaj nijaki. Warto również dodać, że już na gruncie języka staroczeskiego (křižmo) dokonała się adaptacja nagłosowej grupy łacińskiej chr jako krz i w tej postaci przetrwała do dziś, mimo że jeszcze w XIX wieku obocznie funkcjonowały formy krzyżmo i chrzyżmo, o czym świadczą chociażby przykłady ze słownika Samuela Bogumiła Lindego. Słownik ten poświadcza ponadto istnienie form czasownikowych krzyżmować i chrzyżmować (czyli ‘namaszczać olejem świętym’) oraz rzeczowników krzyżmał i chrzyżmał (w znaczeniu ‘naczynie, w którym krzyżmo jest przechowywane’).
Monika Kresa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego