lepszy niż… i lepszy od…
chciałabym się dowiedzieć czegoś o etymologii konstrukcji komparatywu w Polskim. Co jest wcześniejsze niż czy od? Czy niż wywodzi się z niżeli / niźli? A z kolei skąd mogą pochodzić te wyrazy, bo ciekawe jest, że zawierają partykułę -li, stosowaną w pytaniach w innych językach słowiańskich i staropolskim.
Czy we współczesnej gramatyce są jakieś zasady co do stosowania niż / od? Domyślam się, że użycie jak w np. lepszy jak jest potoczne?
28.05.2009
28.05.2009
Witam serdecznie, chciałabym się dowiedzieć czegoś o etymologii konstrukcji komparatywu w Polskim. Co jest wcześniejsze niż czy od? Czy niż wywodzi się z niżeli / niźli? A z kolei skąd mogą pochodzić te wyrazy, bo ciekawe jest, że zawierają partykułę -li, stosowaną w pytaniach w innych językach słowiańskich i staropolskim.
Czy we współczesnej gramatyce są jakieś zasady co do stosowania niż / od? Domyślam się, że użycie jak w np. lepszy jak jest potoczne?
Genezę niż (niżli, niźli, niżeli) przedstawił dokładnie Andrzej Bańkowski w Słowniku etymologicznym języka polskiego PWN, t. I.
Niż to słowo używane jak łc. quam (lepszy niż, lepiej niż) od XIV w.; skrót zamiast niże (sporadycznie używanego jeszcze w XV w. – XVI w.); ni-że (ni wzmocnione partykułą enklityczną -że). Najpierw w sensie 'a nie' (z nich starszy jest Piotr niż Jan, tzn. 'Piotr, a nie Jan'). Pochodzenie ni nie jest jednoznacznie objaśnione, może to kontynuant prasłowiańskiego *ni z praindoeuropejskiego *nei. Formy niżeli (z ni-że-li) oraz niżli i niźli są wtórne. Partykuła enklityczna -li jest ogólnosłowiańska, weszła w skład wielu wyrazów: czyli, jeśli, jeżeli; pełniła różne funkcje: uwydatniającą, wzmacniającą, uogólniającą. Dalsza etymologia niepewna.
Przyimek od kontynuuje staropolską formę ot, występuje też w postaci ode (dawniej ote); jest dziedzictwem prasłowiańskim. Pełni wiele funkcji. W połączeniu z wyrazami oznaczającymi porównanie tworzy punkt odniesienia.
Przyimek jak jest używany w konstrukcjach porównawczych, zawierających w pierwszym, zaprzeczonym członie przymiotnik w stopniu wyższym, np. „Nie ma nic lepszego jak mocna herbata”. Natomiast niepoprawne jest używanie w takich porównaniach przyimka jak z członem pierwszym niezaprzeczonym.
Niż to słowo używane jak łc. quam (lepszy niż, lepiej niż) od XIV w.; skrót zamiast niże (sporadycznie używanego jeszcze w XV w. – XVI w.); ni-że (ni wzmocnione partykułą enklityczną -że). Najpierw w sensie 'a nie' (z nich starszy jest Piotr niż Jan, tzn. 'Piotr, a nie Jan'). Pochodzenie ni nie jest jednoznacznie objaśnione, może to kontynuant prasłowiańskiego *ni z praindoeuropejskiego *nei. Formy niżeli (z ni-że-li) oraz niżli i niźli są wtórne. Partykuła enklityczna -li jest ogólnosłowiańska, weszła w skład wielu wyrazów: czyli, jeśli, jeżeli; pełniła różne funkcje: uwydatniającą, wzmacniającą, uogólniającą. Dalsza etymologia niepewna.
Przyimek od kontynuuje staropolską formę ot, występuje też w postaci ode (dawniej ote); jest dziedzictwem prasłowiańskim. Pełni wiele funkcji. W połączeniu z wyrazami oznaczającymi porównanie tworzy punkt odniesienia.
Przyimek jak jest używany w konstrukcjach porównawczych, zawierających w pierwszym, zaprzeczonym członie przymiotnik w stopniu wyższym, np. „Nie ma nic lepszego jak mocna herbata”. Natomiast niepoprawne jest używanie w takich porównaniach przyimka jak z członem pierwszym niezaprzeczonym.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
