maniurka
ostatnio w poradni pojawił się temat pochodzenia słowa laska, mnie przychodzi do głowy nowsze określenie atrakcyjnej dziewczyny – maniurka, jednak nie potrafię znaleźć o nim nic więcej poza krótkim wpisem w słowniku miejski.pl.
Z poważaniem,
Kamil
19.06.2009
19.06.2009
Szanowni Państwo,ostatnio w poradni pojawił się temat pochodzenia słowa laska, mnie przychodzi do głowy nowsze określenie atrakcyjnej dziewczyny – maniurka, jednak nie potrafię znaleźć o nim nic więcej poza krótkim wpisem w słowniku miejski.pl.
Z poważaniem,
Kamil
Oprócz słownika online miejski.pl wyraz maniurka odnotowują również dwa słowniki wydane tradycyjnie na papierze: Słownik gwary uczniowskiej (1991) i Nowy słownik gwary uczniowskiej (2004). Obydwa podają przy haśle maniurka znaczenie ‘dziewczyna’. Oprócz tego Słownik gwary uczniowskiej rejestruje podobne hasło – mańka w zn. 1 ‘dziewczyna’, z kolei Nowy słownik gwary uczniowskiej – maniura ‘kobieta’. Maniura byłaby zatem zgrubieniem od wyrazu maniurka, albo też maniurka byłaby zdrobnieniem od maniura (lub też swoistą nazwą istot młodych na -urka).
Jest jednak jeden słownik, który pozwala rozświetlić trochę pochodzenie obu wyrazów – to Słownik gwar środowisk dewiacyjnych Klemensa Stępniaka (1986), wydany nakładem Departamentu Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Tytuł tego słownika brzmi groźnie i może być mylący, więc dla jasności tego, jakie jednostki słownikowe obejmuje ta publikacja, zacytuję fragment wstępu: „Autor postawił sobie za cel zebranie słownictwa gwarowego środowisk przestępczych i dewiacyjnych w Polsce z okresu współczesnego”. W słowniku tym znalazłem wyrazy o bardzo zbliżonym brzmieniu i rdzeniu jak w parze maniurka – maniura. Mianowicie są to pary: man – manka i manus – manuska. Tutaj man to «mężczyzna, przyjaciel, kochanek», manka to w zn. 1. «dziewczyna, kobieta», w zn. 2. «kochanka, przyjaciółka», 3. «koleżanka» i 4. «ładna dziewczyna». Analogicznie w parze drugiej – manus to w zn. 1. «mężczyzna, kochanek», w zn. 7 «chłopak», manuska to w zn. 1. «dziewczyna, kochanka», a w zn. 2. «kobieta».
Jednym ze sposobów wzbogacenia słownictwa polszczyzny ogólnej są zapożyczenia wewnętrzne. Kierunek tych zapożyczeń jest najczęściej następujący: wyrazy migrują z gwar środowiskowych do języka potocznego, a następnie do polszczyzny ogólnej. Zdarza się też, że po drodze ulegają różnym przekształceniom. Choć Słownik gwar środowisk dewiacyjnych nie rejestruje pary maniurka – maniura, to jednak fakt, że są tam dwie pary man – mana, manus – manuska pozwala mi postawić hipotezę roboczą, że źródłem wyrazu maniurka jest któraś z gwar rejestrowanych w tymże słowniku. We wszystkich ww. parach występuje ten sam rdzeń man-. Oczywiście od razu pojawia się pytanie o jego pochodzenie. Man- w parze man – mana odsyła nas do języka angielskiego, natomiast w parze manus – manuska do języka łacińskiego, w którym manus oznacza rękę. Nie wykluczone, że maniurka została zapożyczona z gwary przestępczej do języka młodzieżowego, a dokładnie sam rdzeń man-, do którego kreatywni słowotwórczo uczniowie (pamiętajmy, że maniurkę rejestrują tylko słowniki gwary uczniowskiej) dołączyli własne zakończenia -urka i -ura. Trzeba jeszcze dodać, że słownik Klemensa Stepniaka rejestruje również inne wyrazy o podobnych rdzeniach: mania «kobieta», maniuśka «dziewczyna», manka «p. mana».
Na koniec ciekawostka. W Indeksie a tergo do Uniwersalnego słownika języka polskiego (2003) sprawdziłem wszystkie wyrazy o zakończeniu -urka. Jest ich 49, wszystkie rodzaju żeńskiego, w tym cztery z i będącym znakiem zmiękczenia samogłoski poprzedzającej: bordiurka, lisiurka, misiurka i dziurka (t. 6, s. 40). Trzy z nich też występują w parach: dziura – dziurka, lisiura – lisiurka, misiura – misiurka. Jak nasza maniura – maniurka.
Jest jednak jeden słownik, który pozwala rozświetlić trochę pochodzenie obu wyrazów – to Słownik gwar środowisk dewiacyjnych Klemensa Stępniaka (1986), wydany nakładem Departamentu Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Tytuł tego słownika brzmi groźnie i może być mylący, więc dla jasności tego, jakie jednostki słownikowe obejmuje ta publikacja, zacytuję fragment wstępu: „Autor postawił sobie za cel zebranie słownictwa gwarowego środowisk przestępczych i dewiacyjnych w Polsce z okresu współczesnego”. W słowniku tym znalazłem wyrazy o bardzo zbliżonym brzmieniu i rdzeniu jak w parze maniurka – maniura. Mianowicie są to pary: man – manka i manus – manuska. Tutaj man to «mężczyzna, przyjaciel, kochanek», manka to w zn. 1. «dziewczyna, kobieta», w zn. 2. «kochanka, przyjaciółka», 3. «koleżanka» i 4. «ładna dziewczyna». Analogicznie w parze drugiej – manus to w zn. 1. «mężczyzna, kochanek», w zn. 7 «chłopak», manuska to w zn. 1. «dziewczyna, kochanka», a w zn. 2. «kobieta».
Jednym ze sposobów wzbogacenia słownictwa polszczyzny ogólnej są zapożyczenia wewnętrzne. Kierunek tych zapożyczeń jest najczęściej następujący: wyrazy migrują z gwar środowiskowych do języka potocznego, a następnie do polszczyzny ogólnej. Zdarza się też, że po drodze ulegają różnym przekształceniom. Choć Słownik gwar środowisk dewiacyjnych nie rejestruje pary maniurka – maniura, to jednak fakt, że są tam dwie pary man – mana, manus – manuska pozwala mi postawić hipotezę roboczą, że źródłem wyrazu maniurka jest któraś z gwar rejestrowanych w tymże słowniku. We wszystkich ww. parach występuje ten sam rdzeń man-. Oczywiście od razu pojawia się pytanie o jego pochodzenie. Man- w parze man – mana odsyła nas do języka angielskiego, natomiast w parze manus – manuska do języka łacińskiego, w którym manus oznacza rękę. Nie wykluczone, że maniurka została zapożyczona z gwary przestępczej do języka młodzieżowego, a dokładnie sam rdzeń man-, do którego kreatywni słowotwórczo uczniowie (pamiętajmy, że maniurkę rejestrują tylko słowniki gwary uczniowskiej) dołączyli własne zakończenia -urka i -ura. Trzeba jeszcze dodać, że słownik Klemensa Stepniaka rejestruje również inne wyrazy o podobnych rdzeniach: mania «kobieta», maniuśka «dziewczyna», manka «p. mana».
Na koniec ciekawostka. W Indeksie a tergo do Uniwersalnego słownika języka polskiego (2003) sprawdziłem wszystkie wyrazy o zakończeniu -urka. Jest ich 49, wszystkie rodzaju żeńskiego, w tym cztery z i będącym znakiem zmiękczenia samogłoski poprzedzającej: bordiurka, lisiurka, misiurka i dziurka (t. 6, s. 40). Trzy z nich też występują w parach: dziura – dziurka, lisiura – lisiurka, misiura – misiurka. Jak nasza maniura – maniurka.
Maciej Czeszewski, Warszawskie Koło Leksykograficzne UW