maniurka

maniurka
19.06.2009
19.06.2009
Szanowni Państwo,
ostatnio w poradni pojawił się temat pochodzenia słowa laska, mnie przychodzi do głowy nowsze określenie atrakcyjnej dziewczyny – maniurka, jednak nie potrafię znaleźć o nim nic więcej poza krótkim wpisem w słowniku miejski.pl.
Z poważaniem,
Kamil
Oprócz słownika online miejski.pl wyraz maniurka odnotowują również dwa słowniki wydane tradycyjnie na papierze: Słownik gwary uczniowskiej (1991) i Nowy słownik gwary uczniowskiej (2004). Obydwa podają przy haśle maniurka znaczenie ‘dziewczyna’. Oprócz tego Słownik gwary uczniowskiej rejestruje podobne hasło – mańka w zn. 1 ‘dziewczyna’, z kolei Nowy słownik gwary uczniowskiejmaniura ‘kobieta’. Maniura byłaby zatem zgrubieniem od wyrazu maniurka, albo też maniurka byłaby zdrobnieniem od maniura (lub też swoistą nazwą istot młodych na -urka).
Jest jednak jeden słownik, który pozwala rozświetlić trochę pochodzenie obu wyrazów – to Słownik gwar środowisk dewiacyjnych Klemensa Stępniaka (1986), wydany nakładem Departamentu Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Tytuł tego słownika brzmi groźnie i może być mylący, więc dla jasności tego, jakie jednostki słownikowe obejmuje ta publikacja, zacytuję fragment wstępu: „Autor postawił sobie za cel zebranie słownictwa gwarowego środowisk przestępczych i dewiacyjnych w Polsce z okresu współczesnego”. W słowniku tym znalazłem wyrazy o bardzo zbliżonym brzmieniu i rdzeniu jak w parze maniurkamaniura. Mianowicie są to pary: manmanka i manusmanuska. Tutaj man to «mężczyzna, przyjaciel, kochanek», manka to w zn. 1. «dziewczyna, kobieta», w zn. 2. «kochanka, przyjaciółka», 3. «koleżanka» i 4. «ładna dziewczyna». Analogicznie w parze drugiej – manus to w zn. 1. «mężczyzna, kochanek», w zn. 7 «chłopak», manuska to w zn. 1. «dziewczyna, kochanka», a w zn. 2. «kobieta».
Jednym ze sposobów wzbogacenia słownictwa polszczyzny ogólnej są zapożyczenia wewnętrzne. Kierunek tych zapożyczeń jest najczęściej następujący: wyrazy migrują z gwar środowiskowych do języka potocznego, a następnie do polszczyzny ogólnej. Zdarza się też, że po drodze ulegają różnym przekształceniom. Choć Słownik gwar środowisk dewiacyjnych nie rejestruje pary maniurkamaniura, to jednak fakt, że są tam dwie pary manmana, manusmanuska pozwala mi postawić hipotezę roboczą, że źródłem wyrazu maniurka jest któraś z gwar rejestrowanych w tymże słowniku. We wszystkich ww. parach występuje ten sam rdzeń man-. Oczywiście od razu pojawia się pytanie o jego pochodzenie. Man- w parze manmana odsyła nas do języka angielskiego, natomiast w parze manusmanuska do języka łacińskiego, w którym manus oznacza rękę. Nie wykluczone, że maniurka została zapożyczona z gwary przestępczej do języka młodzieżowego, a dokładnie sam rdzeń man-, do którego kreatywni słowotwórczo uczniowie (pamiętajmy, że maniurkę rejestrują tylko słowniki gwary uczniowskiej) dołączyli własne zakończenia -urka i -ura. Trzeba jeszcze dodać, że słownik Klemensa Stepniaka rejestruje również inne wyrazy o podobnych rdzeniach: mania «kobieta», maniuśka «dziewczyna», manka «p. mana».
Na koniec ciekawostka. W Indeksie a tergo do Uniwersalnego słownika języka polskiego (2003) sprawdziłem wszystkie wyrazy o zakończeniu -urka. Jest ich 49, wszystkie rodzaju żeńskiego, w tym cztery z i będącym znakiem zmiękczenia samogłoski poprzedzającej: bordiurka, lisiurka, misiurka i dziurka (t. 6, s. 40). Trzy z nich też występują w parach: dziuradziurka, lisiuralisiurka, misiuramisiurka. Jak nasza maniuramaniurka.
Maciej Czeszewski, Warszawskie Koło Leksykograficzne UW
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego