mikologia i fykologia

mikologia i fykologia
24.10.2006
24.10.2006
Witam Szanownych Ekspertów!
Uprzejmie proszę o podanie treści zasady (o ile takowa istnieje) używania bądź nieużywania określonych samogłosek po określonych spółgłoskach. W myśl takiej zasady niepoprawne byłyby nazwy: mykologia, fykologia, tymczasem poprawne byłyby: mikologia, fikologia.
Łącze ukłony,
Grzegorz Wojtczak
(zdesperowany my/mikolog)
Występowaniem pojedynczych głosek, zasadami łączenia dźwięków w obrębie wyrazu, morfemu bądź sylaby zajmuje się fonotaktyka. Nie wszystkie głoski oraz ich połączenia mogą pojawiać się w dowolnym kontekście. Niektóre sekwencje dźwięków są dla danego języka nienaturalne, np. dla języka polskiego zbitka [oe], spotykana tylko w wyrazach zapożyczonych. Istnieją różne ograniczenia w połączeniach spółgłosek i samogłosek. W polszczyźnie literackiej po spółgłoskach miękkich oraz [l] nigdy nie występuje samogłoska [y] (mazowiecka [lypa] jest w języku ogólnopolskim niedopuszczalna), natomiast po spółgłoskach twardych nigdy nie pojawia się [i] (por. [s’inus]). Historycznie samogłoski szeregu przedniego (np. [i], [e]) miały właściwości miękczące, więc w wyrazach rodzimych pojawiały się po spółgłoskach miękkich bądź zmiękczonych (m.in. dlatego mówimy dziś „Mieszkam na Służewie”, a nie „Mieszkam na Służewiu”). Nie zawsze jednak przed literą e czy ę wystąpi spółgłoska miękka lub zmiękczona, zasada więc w tym przypadku nie jest konsekwentna i dla wyjaśnienia niektórych odstępstw trzeba odwoływać się do faktów z historii języka. Tyle na temat zasad sekwencyjnych.
Problem zapisu wyrazów typu mikologia, fikologia jest nieco odmiennej natury, nie dotyczy ograniczeń sekwencyjnych, o czym świadczą chociażby nazwy: Mykeny, fyle. W języku polskim pisownia wyrazów pochodzenia greckiego nie jest konsekwentna. Zwykle nie odróżniamy liter greckich: joty i ipsylonu. W obu przypadkach po pewnym czasie wahań przyjęła się transliteracja za pomocą polskiej litery i. Piszemy więc hierarchia, historia (w ich greckich odpowiednikach jest jota), lecz także hipoteza, misterium, mit (w ich greckich odpowiednikach jest ipsylon). Pisownia przez y utrwaliła się w polszczyźnie w wyrazach, w których skład wchodzi cząstka hydr-, np. hydroplan, hymn. Słowo mikologia, u którego podstaw leży greckie słowo mykes, nie zaś mikes, jest takim właśnie historycznym wyjątkiem (w innych nowożytnych językach indoeuropejskich jego ekwiwalent zapisuje się przez y, por. fr. mycologie, ang. mycology, niem. Mykologie). Jest to, w przeciwieństwie do fykologii, utrwalony już w języku polskim precedens. Ten ostatni wyraz ze względu na brak utrwalenia proponuję zapisywać zgodnie z etymologią przez y, co zresztą czyni Nowa encyklopedia powszechna PWN.
Piotr Sobotka, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego