miotany falami
29.10.2011
29.10.2011
Czy narzędnik może być czasem używany w zdaniu w stronie biernej na oznaczenie wykonawcy czynności? Czy poprawne jest zdanie wypowiedziane ostatnio przez znanego polityka: „Polska na pewno zostanie zaatakowana wirusem kryzysu” (zamiast zaatakowana przez wirusa kryzysu) oraz zdanie z Biblii Tysiąclecia: „Łódź zaś była już sporo stadiów oddalona od brzegu, miotana falami, bo wiatr był przeciwny” (w innych przekładach Biblii jest miotana/rzucana przez fale)? Jeśli sprawca jest nieżywotny, to dopełnienie zdania w stronie biernej może być w narzędniku. Człowiek nie może więc być ugryziony psem (ani na odwrót), ale mury mogą być nadgryzione zębem czasu (żeby dobrze zrozumieć ten przykład, zauważmy, że ząb czasu, choć to frazeologizm, nie musi występować w narzędniku).
Dopełnienie w narzędniku w zdaniach w stronie biernej niegdyś było spotykane w polszczyźnie w szerszym zakresie, por. „Bogiem sławiena Maryja” (Bogurodzica). Do stylizacji biblijnej zdanie o łodzi miotanej falami pasuje więc nawet lepiej niż jego nowsza wersja. Natomiast cytowany przez Pana polityk lepiej by zrobił, gdyby nie szukał metafor, nad którymi, jak widać, nie panuje; wystarczyłoby, gdyby powiedział: „Polska na pewno zostanie zaatakowana kryzysem” (choć lepiej, żeby i tego nie mówił).
Dopełnienie w narzędniku w zdaniach w stronie biernej niegdyś było spotykane w polszczyźnie w szerszym zakresie, por. „Bogiem sławiena Maryja” (Bogurodzica). Do stylizacji biblijnej zdanie o łodzi miotanej falami pasuje więc nawet lepiej niż jego nowsza wersja. Natomiast cytowany przez Pana polityk lepiej by zrobił, gdyby nie szukał metafor, nad którymi, jak widać, nie panuje; wystarczyłoby, gdyby powiedział: „Polska na pewno zostanie zaatakowana kryzysem” (choć lepiej, żeby i tego nie mówił).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
