na Kalymnos czy Kalymnosie?

na Kalymnos czy Kalymnosie?
16.09.2008
16.09.2008
Szanowni Państwo!
Między mną i innymi uczestnikami wyprawy wspinaczkowej na grecką wyspę Kalymnos powstał spór. Ja uważam, że nazwę własną Kalymnos należy odmieniać tak samo jak polski rzeczownik donos, natomiast koledzy są innego zdania – i oni wrócili z Kalymnos. Zamęt wprowadzają też następujące przykłady: Kos (wyspa) ndm., Rodos – odmienia się: na Rodosie, z Rodosu. Jak powinniśmy traktować Kalymnos – jedną, obok Kos i Rodosu, z wysp archipelagu Dodekanez?
Pozdrawiam,
Magda Horzela
Problem ten dotyczy wielu nazw geograficznych. O odmienności rzeczowników w języku polskim decydują przede wszystkim dwa czynniki: 1) rodzaj gramatyczny i 2) zakończenie tematu fleksyjnego wyrazu.
Drugi zwykle jest oczywisty, pierwszy w tym wypadku sprawia wiele kłopotów. Na ogół posługujemy się analogiami do wyrazów pospolitych, w związku z tym np. nazwom zakończonym na -a przypisujemy rodzaj żeński (Ferrara, Adana). Czasem jednak obce nazwy geograficzne mają rodzaj ustalony w praktyce językowej, np. to Monachium, ale ten Chartum.
W przypadku nazw geograficznych dochodzi jeszcze jeden czynnik, a mianowicie kontekst. Otóż ich rodzaj ustalamy nierzadko na podstawie rodzaju wyrazu pospolitego, z którym się łączą, np. nazwa Celebes ma zakończenie typowe dla polskich rzeczowników rodzaju męskiego, powiemy więc: na pięknym Celebesie. Oznacza jednak wyspę, a gdy zechcemy to uwzględnić, powiemy: na pięknej (wyspie) Celebes.
Krótko mówiąc, liczne nazwy geograficzne są nazwami dwurodzajowymi: ten Kalymnos, Kos, Rodos, ale też ta (wyspa) Kalymnos, Kos, Rodos.
Jeśli użyjemy tych wyrazów jako rzeczowników rodzaju męskiego, będziemy musieli je odmieniać, powiemy więc na Kalymnosie, Kosie, Rodosie. Jeśli jednak uznamy, że są to rzeczowniki żeńskie, nie znajdziemy dla nich wzorca odmiany, tym samym zmuszeni będziemy powiedzieć na Kalymnos, Kos, Rodos.
Dodatkowe utrudnienia mogą wynikać ze zwyczaju językowego, np. nazwy częściej używane (jak Rodos) mogą mieć jakiś preferowany wzorzec fleksyjny, utrwalony w praktyce językowej. Czasem forma nazwy utrudnia odmianę (np. Kos), bo chcemy ją odróżnić od rzeczownika pospolitego.
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego