na czworaka(ch)
3.12.2004
3.12.2004
Czy poprawnie mówi się na czworaka, na czworakach, czy może obie formy są poprawne? Redakcja przeprawiła mi czworaka na czworakach i istotnie tylko tę drugą formę znalazłam w Uniwersalnym słowniku języka polskiego jako samodzielne hasło, ale przypadkiem pod hasłem raczkować trafiłam na chodzić na czworaka.Przysłówki opisujące sposób wykonywania czynności, stan czy postawę ciała mają zróżnicowaną budowę. Można chodzić na bosaka, na głodnego czy na golasa lub modlić się, podchodzić do czegoś lub pisać o czymś na klęczkach. W polszczyźnie potocznej, a jeszcze częściej w gwarach istnieje większa liczba form i formacji słowotwórczych, oczywiście różnych w różnych dialektach, ale niekiedy występujących równocześnie, synonimicznych.
I tak 'boso' to po śląsku po bosoku, na północnym Mazowszu na bosego, w Polsce centralnej i we wschodniej Wielkopolsce na boso, w południowej Małopolsce w boso, a koło Pińczowa oraz punktowo na Kociewiu i Kaszubach na bosakach.
Wróćmy jednak do pytania. Słownik języka polskiego tzw. warszawski (t. 1, Warszawa 1900, s. 407) notuje: „chodzić na czworakach albo na czworaku = na rękach i nogach, na bałyku, raczkiem”. Obecnie na czworaku nie jest notowane, z formą na czworakach konkuruje na czworaka (ta ostatnia, choć nieobecna w słownikach, pojawia się nawet w książkach znanych pisarzy, np. Żukrowskiego i Vargi).
Na czworaka to najprawdopodobniej innowacja mazowiecka (Jan Pilich, Przysłówek w gwarach mazowieckich, Poradnik Językowy 1966). Pośrednio o mazowieckości omawianego przysłówka świadczy użycie „niehasłowego” na czworaka pod hasłem raczkować w opracowanym w stolicy USJP PWN (w stworzonym w Krakowie Słowniku współczesnego języka polskiego pod red. B. Dunaja bezwyjątkowo jest na czworakach).
Na czworakach wyda się logiczniejsze niż na czworaka, jeśli uświadomimy sobie, że w języku mówionym (rzadziej w tekstach pisanych) można opaść na czworaki i podnieść się z czworaków. Ale co było pierwsze?
Nie uważam na czworaka za niepoprawne, zwłaszcza że funkcjonują podobnie zbudowane ww. na bosaka i na stojaka, na głodniaka, na letniaka i na pewniaka, obecne w Uniwersalnym słowniku języka polskiego. Brak jednostki leksykalnej w słowniku nie jest równoznaczny z jej potępieniem, zresztą słowniki normatywne nie potępiają formy na czworaka.
Nie zachęcam do zaogniania sporu z redakcją, niemniej jednak…
Pozdrawiam
I tak 'boso' to po śląsku po bosoku, na północnym Mazowszu na bosego, w Polsce centralnej i we wschodniej Wielkopolsce na boso, w południowej Małopolsce w boso, a koło Pińczowa oraz punktowo na Kociewiu i Kaszubach na bosakach.
Wróćmy jednak do pytania. Słownik języka polskiego tzw. warszawski (t. 1, Warszawa 1900, s. 407) notuje: „chodzić na czworakach albo na czworaku = na rękach i nogach, na bałyku, raczkiem”. Obecnie na czworaku nie jest notowane, z formą na czworakach konkuruje na czworaka (ta ostatnia, choć nieobecna w słownikach, pojawia się nawet w książkach znanych pisarzy, np. Żukrowskiego i Vargi).
Na czworaka to najprawdopodobniej innowacja mazowiecka (Jan Pilich, Przysłówek w gwarach mazowieckich, Poradnik Językowy 1966). Pośrednio o mazowieckości omawianego przysłówka świadczy użycie „niehasłowego” na czworaka pod hasłem raczkować w opracowanym w stolicy USJP PWN (w stworzonym w Krakowie Słowniku współczesnego języka polskiego pod red. B. Dunaja bezwyjątkowo jest na czworakach).
Na czworakach wyda się logiczniejsze niż na czworaka, jeśli uświadomimy sobie, że w języku mówionym (rzadziej w tekstach pisanych) można opaść na czworaki i podnieść się z czworaków. Ale co było pierwsze?
Nie uważam na czworaka za niepoprawne, zwłaszcza że funkcjonują podobnie zbudowane ww. na bosaka i na stojaka, na głodniaka, na letniaka i na pewniaka, obecne w Uniwersalnym słowniku języka polskiego. Brak jednostki leksykalnej w słowniku nie jest równoznaczny z jej potępieniem, zresztą słowniki normatywne nie potępiają formy na czworaka.
Nie zachęcam do zaogniania sporu z redakcją, niemniej jednak…
Pozdrawiam
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
