na czy w?

na czy w?
2.02.2009
2.02.2009
Szanowni Państwo!
Zastanawiam się, które ze zwrotów są prawidłowe: w jadalni czy na jadalni, w sali czy na sali (gimnastycznej, terapeutycznej)? Od czego zależy czy mamy użyć w czy na? Dlaczego mówimy, że jesteśmy na poczcie (nie w poczcie), na uczelni (nie w uczelni), ale w banku, w urzędzie skarbowym (nie na banku, na urzędzie)?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Wybór między na i w zależy częściowo od zwyczaju językowego, częściowo zaś od sposobu, w jaki wyobrażamy sobie miejsce, o którym mowa. Odnosząc się do przestrzeni otwartej, wolimy w zasadzie przyimek na, odnosząc się do przestrzeni zamknietej, wolimy zaś w, por. na stadionie, w siłowni i obocznie na sali (zwłaszcza gdy jest duża) lub w sali (zwłaszcza niewielkiej). Ostatni przykład pokazuje, że nawet to samo miejsce możemy sobie konceptualizować różnie i poprzez wybór formy językowej określone jego wyobrażenie narzucać słuchaczom lub czytelnikom.
W powojennej polszczyźnie upowszechniły się konstrukcje z przyimkiem na tam, gdzie wcześniej dominowało w, np. na fabryce zamiast w fabryce. Ta innowacja nie została przyjęta z zadowoleniem, potraktowano ją jako uboczny wpływ przebudowy stosunków społecznych.
Przejdę do przykładów z Pani pytania. Na jadalni jest gorsze niż w jadalni – nasuwa na myśl ogromną stołówkę, por. na stołówce, równie dobre jak w stołówce. Czy w sali, czy na sali – właśnie była mowa. Na poczcie (tak każe tradycja), nie w poczcie (chyba że sztandarowym). Na uczelni, ale także w uczelni, zwłaszcza w oficjalnej polszczyźnie (nie ma racji SPP, gdy tępi wyrażenia w uczelni i w uniwersytecie). Oczywiście w banku, nie na banku (tu tradycja bierze górę nad czynnikami wyobrażeniowymi), i w urzędzie, nie na urzędzie (konstrukcje na banku i na urzędzie mogą występować w języku środowiskowym pracowników tych instytucji, ale spodziewałbym się usłyszeć je raczej od ochroniarza niż dyrektora).
Jeśli przeszuka Pani poradniane archiwum pod kątem fraz 'na uczelni' i 'na sali', to znajdzie Pani inne odpowiedzi na ten sam temat.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego