naraz kontra na raz
20.03.2020
20.03.2020
Dzień dobry! Chciałabym wrócić do rozróżnienia pisowni na raz/naraz. Myślałam, że rozstrzygającym kryterium jest tu akcent (jeśli pada na na, piszemy razem, jeśli na raz, piszemy osobno, por. https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/na-raz-i-naraz;13420.html, lecz okazuje się, że tak nie jest. W haśle na raz w WSO widnieje bowiem znaczenie ‘za jednym zamachem’, co zostało wykorzystane w Dyktandzie nad Dolinką. Jak rozróżnić zatem na raz – ‘za jednym zamachem’ od naraz – ‘jednocześnie’?Tutaj – podobnie jak w wypadku pisowni coraz albo co raz – wszystko zależy od kontekstu znaczeniowego.
Wyraz naraz, który w toku rozwoju języka uległ leksykalizacji (zatarł się związek między znaczeniem a budową wyrazu) i stał się zrostem, oznacza współcześnie:
1. ‘nagle, nieoczekiwanie’, np.
Naraz otworzyło się ono.
Naraz ktoś zadzwonił do drzwi.
2. ‘jednocześnie, wspólnie, razem’, np.
Miał wiele spraw do załatwienia naraz.
Nie mógł poznać wszystkich naraz.
Pisownia rozdzielna dotyczy kontekstu typowo liczebnikowego, por. np.
To lekarstwo masz na raz (= na jeden raz)
Na raz wstajemy, na dwa kucamy (= na komendę raz)
Nie zareagował na raz postawione pytanie (= postawione jednokrotnie)
Wyraz naraz, który w toku rozwoju języka uległ leksykalizacji (zatarł się związek między znaczeniem a budową wyrazu) i stał się zrostem, oznacza współcześnie:
1. ‘nagle, nieoczekiwanie’, np.
Naraz otworzyło się ono.
Naraz ktoś zadzwonił do drzwi.
2. ‘jednocześnie, wspólnie, razem’, np.
Miał wiele spraw do załatwienia naraz.
Nie mógł poznać wszystkich naraz.
Pisownia rozdzielna dotyczy kontekstu typowo liczebnikowego, por. np.
To lekarstwo masz na raz (= na jeden raz)
Na raz wstajemy, na dwa kucamy (= na komendę raz)
Nie zareagował na raz postawione pytanie (= postawione jednokrotnie)
Adam Wolański
