ni pies, ni wydra
Skąd się wzięła wydra w powiedzeniu: ni pies, ni wydra? Skoro np. w języku włoskim, a także niemieckim powiedzenie to ma formę: ni mięso, ni ryba.
Żartobliwie mogłabym odpowiedzieć, że wydra w cytowanym powiedzeniu wzięła się za sprawą króla Jana III. W rzeczywistości jednak jest to powiedzenie (jak to mogłam ustalić) późniejsze, XX-wieczne; znane także w wariancie rozbudowanym ni pies, ni wydra, coś na kształt świdra. Wcześniej także w podobnym znaczeniu używano ni rak. ni ryba (durak kandyba) oraz ni z pierza, ni z mięsa. W powszechnym użyciu pozostaje ni to, ni owo. Skąd się biorą takie określenia? Sądzę, że z obserwacji świata i wrażliwości Polaków oraz bogactwa polszczyzny.
-
1.04.2022
Powiedzenie „ni pies, ni wydra” ma znaczenie „ni to, ni owo”. Nazwisko Kandyba jest wspomniane przy tej okazji ni przypiął, ni przyłatał. Kandybę można znaleźć na stronie 61 „Polskich przysłów” zebranych przez Franciszka Korab-Brzozowskiego i wydanych w 1896 roku. Jest tam wierszyk i wyjaśniająca notatka:
„Czy ryba, czy rak, Kandyba durak; Czy rak, czy ryba, durak Kandyba; Czy siak, czy tak, Kandyba durak. Kandybowie, dom dawny w W. Ks. Litewskiem. O jednym z nich jest złośliwy wierszyk ruski, który przeszedł w przysłowie...”
Jak wynika z cytatu, niejaki Kandyba za każdym razem wychodzi na durnia. Istota naiwna za każdym razem traci, daje się oszukać jak niedźwiedź w rosyjskiej bajce o chłopie i niedźwiedziu (jeśli już mowa o ruskim słownictwie). Przytoczona w odpowiedzi forma „ni rak, ni ryba (durak kandyba)” jest zatem kontaminacją i byłoby dobrze, gdyby została opatrzona stosownym kwalifikatorem błędu, bo jest już cytowana jako poważne źródło m.in. przez Wikisłownik.
Andrzej P. Woźniak
