nie ma

nie ma

3.05.2022
3.05.2022

Dzień dobry!

Czy zamiast "nie ma mnie/nie ma ciebie/nie ma jego/nie ma jej (etc.) w domu" mogę powiedzieć: "nie jestem/nie jesteś/on nie jest/ona nie jest (etc.) w domu"? Dalczego z jednej strony mówimy np. "nie ma go tam", ale "on nie jest niebieski"? Czy w Państwa opinii forma "nie jest" wyprze za jakiś czas formę "nie ma"?

Konstrukcja nie ma w połączeniu z nazwami osób lub przedmiotów w dopełniaczu tworzy we współczesnej polszczyźnie zwroty oznaczające w czasie teraźniejszym nieobecność w danym miejscu (zaprzeczenie odpowiednich znaczeń czasownika być), a w użyciu omnitemporalnym nieistnienie (śmierć) osób, o których mowa, por. np.


Jeszcze go nie ma w domu, ale przyjdzie lada chwila.

W oknach nie ma zasłon.

Trudno się pogodzić z tym, że już go nie ma.


Ekwiwalentem konstrukcji nie ma w czasie przeszłym jest połączenie nie było, a w czasie przyszłym – nie będzie, por. np.


Nie było go w domu dziś rano.

Trudno się pogodzić z tym, że jej już tu nie będzie.


Korespondent Poradni pyta, czy forma nie jest wyprze za jakiś czas formę nie ma w omawianej tu funkcji. Na razie nic na to nie wskazuje. Co więcej – jeśli popatrzymy na sprawę z perspektywy historycznojęzykowej – to okaże się, że forma nie ma wyparła konstrukcję nie + jest, a faktycznie: nie + je (je to skrócona forma 3. os. l.poj. czasownika być w czasie teraźniejszym). Otóż w prasłowiańszczyźnie istniały dwie formy – *ńē będące odpowiednikiem łacińskiego non est (= ‘nie istnieje’) oraz *ne używane w funkcji partykuły przeczącej. W dawnej polszczyźnie ogólnej doszło do zlania się pierwszej formy z partykułą nie. Konstrukcja nie + jest stała się martwa. W konsekwencji zaczęto używać formy nie masz, por. np. – A laudańscy z panem Wołodyjowskim nie wrócili jeszcze? – Nie masz ich jeszcze, ale lada dzień zjadą (H. Sienkiewicz, Potop). Z czasem doszło do zaniku wygłosowej spółgłoski i omawiany tu swoisty operator wykluczenia przyjął postać: nie ma. W tej funkcji występuje po dziś dzień i na razie trzyma się mocno. Tymczasem archaiczna forma nie masz uznawana jest obecnie za przynależącą do stylu książkowego, por. np. Nie masz cwaniaka nad warszawiaka (A. Harris, 1946).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego