orzeczenie przy tzw. podmiocie szeregowym

orzeczenie przy tzw. podmiocie szeregowym
11.09.2009
11.09.2009
Drodzy Eksperci,
jaką formę powinno mieć orzeczenie w zdaniach typu:
1. Po przestąpieniu progu widzimy, że znajdują się (znajduje się?) tam fotel, ława i stary kominek.
2. Aby to osiągnąć przydadzą się (przyda się?) pomysłowość i poczucie humoru.
3. Dopełnieniem całości (jest?) efektowny stoliczek, miękka kanapa.
4. Jest tam piękny stół i sofa (a może: tam piękny stół i sofa?)
Z poważaniem, AP
Jeśli orzeczenie znajduje się przed tzw. podmiotem szeregowym, to może uzgadniać się co do liczby i rodzaju z jego pierwszym składnikiem (nazywam to uzgodnieniem do sąsiada) lub przyjmować wartość liczby mnogiej (nazywam to uzgodnieniem po wypadkowej). W zasadzie więc wszystkie podane przez Panią możliwości należy zaakceptować. Gdyby jednak orzeczenie w podanych przykładach znajdowało się po podmiocie, to obowiązywałby model „po wypadkowej”, tzn. musielibyśmy powiedzieć np. „Efektowny stoliczek i miękka kanapa dopełnieniem całości”.
PWN-owskie słowniki poprawnej polszczyzny (w jednym z tzw. haseł problemowych) zalecają łączenie podmiotu szeregowego z orzeczeniem wg modelu „po wypadkowej” niezależnie od ich wzajemnej kolejności. Pozornie jest to prostsze, ale trudności powstają w czasie przeszłym i przyszłym złożonym, gdy trzeba ustalić rodzaj gramatyczny orzeczenia. Przyjmuje ono wartość rodzaju męskoosobowego, jeśli choć jeden składnik podmiotu szeregowego jest męskoosobowy, np. „Pan i jego pies biegali”. Jeżeli natomiast wśród składników podmiotu nie ma rzeczownika męskoosobowego, to nasuwa się orzeczenie w rodzaju męskonieosobowym – wbrew stanowisku niektórych językoznawców, utrzymujących, że w zdaniach takich orzeczenie powinno być obowiązkowo męskoosobowe (nb. sam jestem ciekaw, czy napisałaby Pani odruchowo „Pani i jej pies biegały”, czy też „Pani i jej pies biegali”).
Kwestia łączenia podmiotu szeregowego z orzeczeniem wymaga jeszcze starannej analizy, tak z opisowego, jak i z normatywnego punktu widzenia. Informacje, które podałem wyżej, są tylko przybliżonym opisem problemu. Warto zapoznać się z hasłem problemowym orzeczenie w słownikach poprawnej polszczyzny PWN oraz z artykułem poświęconym tej problematyce w Poradniku Językowym 1993, z. 8, 437–445.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego