orzecznik w narzędniku
17.10.2008
17.10.2008
Słownik poprawnej polszczyzny podaje, że orzecznik przymiotnikowy ma formę narzędnika, między innymi wtedy, gdy łącznikiem jest bezokolicznik w funkcji podmiotu. Czy w związku z tym zdanie: „Musimy być konsekwentni” jest poprawne? A jaka będzie poprawna forma przymiotnika w zdaniu: „Rodzice obawiają się, że ich dziecko zrobi sobie krzywdę, mówią: jest za małe na to, by być samodzielne/samodzielnym”? Przywołany fragment słownika poprawnej polszczyzny PWN dotyczy zdań typu „Wspaniale być zdrowym”, a nie takich, o jakie Pani pyta.
„Musimy być konsekwentni” to oczywiście dobre zdanie. „(…) dziecko (…) jest za małe na to, by być samodzielnym” to też dobra konstrukcja – z narzędnikiem po bezokoliczniku. Jednak nie zawsze bezokolicznik wymusza użycie narzędnikowego orzecznika, por. „Dziecko chce być samodzielne”. Różnica między tym zdaniem a poprzednim ma chyba związek z odległością, jaka dzieli podmiot zdania (dziecko), od orzecznika. Nie mam tu na myśli odległości mierzonej poziomo, w tekście, lecz pionowo – w strukturze zdania, por.: „Dziecko chce być samodzielne” – „Dziecko powinno chcieć być samodzielnym” (obok chyba równie dobrego: „Dziecko powinno chcieć być samodzielne”) – „Dziecko powinno chcieć zacząć być samodzielnym”. W Pani przykładzie podmiot zdania występuje w zdaniu nadrzędnym, a być z orzecznikiem w zdaniu podrzędnym, co też stwarza duży dystans w strukturze zdania.
W sumie informacje podane w słowniku poprawnej polszczyzny nie wyczerpują zakresu użycia narzędnikowego orzecznika w polszczyźnie. Niewątpliwie słuszne jest zawarte tam spostrzeżenie, że zakres ten jest w dzisiejszej polszczyźnie mniejszy nię jeszcze sto lat temu. Ale jaki dokładnie jest – należałoby dopiero zbadać.
„Musimy być konsekwentni” to oczywiście dobre zdanie. „(…) dziecko (…) jest za małe na to, by być samodzielnym” to też dobra konstrukcja – z narzędnikiem po bezokoliczniku. Jednak nie zawsze bezokolicznik wymusza użycie narzędnikowego orzecznika, por. „Dziecko chce być samodzielne”. Różnica między tym zdaniem a poprzednim ma chyba związek z odległością, jaka dzieli podmiot zdania (dziecko), od orzecznika. Nie mam tu na myśli odległości mierzonej poziomo, w tekście, lecz pionowo – w strukturze zdania, por.: „Dziecko chce być samodzielne” – „Dziecko powinno chcieć być samodzielnym” (obok chyba równie dobrego: „Dziecko powinno chcieć być samodzielne”) – „Dziecko powinno chcieć zacząć być samodzielnym”. W Pani przykładzie podmiot zdania występuje w zdaniu nadrzędnym, a być z orzecznikiem w zdaniu podrzędnym, co też stwarza duży dystans w strukturze zdania.
W sumie informacje podane w słowniku poprawnej polszczyzny nie wyczerpują zakresu użycia narzędnikowego orzecznika w polszczyźnie. Niewątpliwie słuszne jest zawarte tam spostrzeżenie, że zakres ten jest w dzisiejszej polszczyźnie mniejszy nię jeszcze sto lat temu. Ale jaki dokładnie jest – należałoby dopiero zbadać.
Mirosław Bańko, PWN
