osąd i ocena

osąd i ocena
28.12.2011
28.12.2011
Szanowni Państwo!
Zainteresowała mnie w SJP tożsamość definicji osądu i oceny – czy faktycznie ich zakres znaczeniowy jest identyczny? Ja pewnie podać definicji nie potrafię, ale wydawało mi się, że umiem te pojęcia odróżnić. I tak na przykład zły (głupi) człowiek to osąd, a nie ocena. Oceną może być stwierdzenie: „Biorąc pod uwagę wzrost i masę ciała, oceniam, że masz nadwagę”. Nauczyciel ocenia ucznia, ale czy go osądza?
Z poważaniem – Karon
Osąd i ocena nie są równoznaczne, ale trudno wymagać od podręcznego słownika – a domyślam się, że chodzi o słownik dostępny bezpłatnie na stronach PWN – żeby objaśniał znaczenia wyrazów z taką szczegółowością, by zdać sprawę z każdej różnicy między wyrazami bliskoznacznymi. Słowniki z zasady nie koncentrują się na wyjaśnianiu różnic między synonimami – nie starczyłoby na to miejsca (na papierze ani na ekranie), a gdyby nawet ten czynnik zaniedbać, to większości czytelników nie starczyłoby czasu na studiowanie tak długich i szczegółowych objaśnień (jak długich, daje wyobrażenie Dystynktywny słownik synonimów Alicji Nagórko, Marka Łazińskiego i Hanny Burkhardt).
Użytkownicy słowników zwykle bowiem szukają w nich wyrazów rzadkich, trudnych, z różnych powodów kłopotliwych – a nie takich jak osąd i ocena – i na ogół zadowalają się potwierdzeniem tego, co sami intuicyjnie już wiedzą. Jest paradoksem, że autorzy słowników najwięcej czasu poświęcają na opis wyrazów, których mało kto szuka w słowniku, a bez których trudno sobie byłoby słownik wyobrazić – takich jak mieć i być, człowiek i głowa, dobry i słuszny, jak, to i się.
Ale jeśli należy Pan do tych nielicznych szczęśliwców, którzy znajdują satysfakcję w tropieniu różnic między wyrazami bliskoznacznymi, to proszę skorzystać z kolokatora wbudowanego w wyszukiwarkę Pelcra Narodowego Korpusu Języka Polskiego. Nie dalej jak dziś używałem go do sprawdzenia, jakie są różnice znaczeniowe między kartoflem i ziemniakiem. I choć to może wydawać się naszym czytelnikom zaskakujące – różnice są (z przeglądu kolokatów wynika, że kartofel prezentuje się Polakom jako bardziej plebejski od ziemniaka).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego