owijać w bawełnę

owijać w bawełnę
5.07.2007
5.07.2007
Witam serdecznie!
Zastanawiam się skąd wziął się zwrot owijać w bawełnę.
Pozdrawiam!
Najogólniej rzecz ujmując, odpowiadam: z życia, z obserwacji świata. A szczegółowe wyjaśnienie jest następujące.
Bawełna jest wyrazem wieloznacznym, jej znaczenia to: 1. roślina Gossypium; 2. puch nasienny tej rośliny, inaczej: włókno okrywające nasiona tej rośliny, z którego wyrabia się przede wszystkim przędzę i celulozę; 3. przędza, nici z tego włókna zrobione; 4. tkanina z włókna bawełnianego. Dla zrozumienia genezy tego zwrotu najważniejsze jest znaczenie drugie. Odwołam się do objaśnienia zamieszczonego w Słowniku języka polskiego, tzw. wileńskim: „(…) zaraz po okwitnieniu pokazują się zarodki owocowe, rosnące nieznacznie do wielkiego orzecha laskowego; gdy nasiona zaczynają dojrzewać, pękają woreczki, w których się znajdują, a ściśnięta elastyczna wełna, zrobiwszy sobie otwór, sama wychodzi”. Ten obraz wychodzącej z nasienia, rozwijającej się bawełny stał się podstawą znaczeń przenośnych tego wyrazu, stąd np. wyrażenie bez bawełny 'bez osłonek, bez ogródek, wprost'; obwijać prawdę w bawełnę 'nie mówić jej wprost', por. np. „Ja prawdy nie myślę obwijać w bawełnę” (F. Zabłocki); „Rzetelny obwijać prawdy w bawełnę nie lubi” (Monitor); obwijać słowa w bawełnę lub bawełną, np. „Powiedz wszystko, a nie obwijaj słów swoich bawełną” (S. Potocki), „Gorszy niźli padalec, wąż, jaszczur i żmija, człowiek, co skargę, chwały bawełną obwija” (W. Potocki). Wynika stąd, że obwijanie prawdy, skargi, (po)chwały w bawełnę (bawełną) było rzeczą naganną. Uproszczenie obwijaćowijać nastąpiło zaś w XX w.
Warto też dodać, że w staropolszczyźnie funkcjonowało powiedzenie: W kaftan bawełnę, a w chomąto słomę (autorstwa Sebastiana Petrycego), znaczące ‘każda rzecz ma swoje miejsce’.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego