Poprawność niektórych konstrukcji składniowych z bezokolicznikiem (np. pobiegli pomóc, wrócił zamknąć dom, wybrali się odwiedzić wujka itp.)

Poprawność niektórych konstrukcji składniowych z bezokolicznikiem (np. pobiegli pomóc, wrócił zamknąć dom, wybrali się odwiedzić wujka itp.)

30.07.2021
30.07.2021

Dzień dobry.

Jestem ciekawa poprawności zbitek typu: wybrali się odwiedzić, poszli zrobić, iść pomagać, wrócił zmienić buty itd.

Kiedyś wyczytałam (chyba tutaj), że jest to bodajże rusycyzm, bo winno się wstawić by, gdy chodzi o język polski: wybrali się, by odwiedzić itd.

Troszkę to dziwnie brzmi dla ucha przyzwyczajonego do tych pierwszych rozwiązań.

Niestety nie mogę odnaleźć tej porady, a chciałam się upewnić, czy dobrze zapamiętałam, a jeśli tak, jaka reguła o tym mówi.

Bardzo dziękuję.

Podniesiony w pytaniu problem dotyczy składniowej łączliwości czasownika, a dokładniej jego określeń: dopełnienia i okolicznika. Ta pozycja składniowa może być także wypełniana przez czasownik w bezokoliczniku (z jemu właściwymi określeniami), np.:

A. [dopełnienie] Jan obiecał ← (co?) pożyczyć mi 200 złotych., Postanowił ← (co?) rzucić palenie., Proszę ← (o co?) przygotować dokumenty do kontroli.;

B. [okolicznik] Wrócił ← (w jakim celu?) zmienić buty., Wieśniacy rzucili się ratować swój dobytek.

Z niektórymi czasownikami (modalnymi: trzeba, wolno, należy, musieć, chcieć, woleć itp. oraz tzw. czasownikami fazowymi typu: zaczynać, kończyć) takie połączenie ma charakter obligatoryjny, np.: Lubię/ wolę/ chcę pomagać innym; Zaczął narzekać) i może być realizowane (w pewnych kontekstach) zamiennie tylko z użyciem rzeczownika odczasownikowego (np.: Wolę wyjechać wieczorem. : Wolę wyjazd wieczorem; Kończę malować… : Kończę malowanie… ). W pozycji składniowej określenia może wystąpić także równoważnik zdania lub zdanie (upodrzędnione w strukturze zdania nadrzędnego), np.: Wieśniacy rzucili się, by ratować swój dobytek. Postanowił, że rzuci palenie, a nawet: Wolę, jak wyjeżdżam wieczorem, Sąd kazał, żeby mi deweloper zwrócił całą wpłaconą zaliczkę.

Podane przez Panią przykłady w istocie nie budzą wątpliwości poprawnościowych. Taka wariantywność jest zjawiskiem regularnym wśród zdań z czasownikami ruchu, które nie wymagają dopełnienia, za to często przyjmują określenia wskazujące na cel podejmowanej przez podmiot aktywności: Poszła zrobić zakupy // Poszła, by zrobić zakupy; Wrócił zmienić buty : Wrócił, żeby zmienić buty.

Zastrzeżenia poprawnościowe (szerzej na ten temat w książce Hanny Jadackiej, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005, s. 158-159) związane są raczej z szerzeniem się składni określeń bezokolicznikowych w języku polskim w innych grupach przykładów, por.: Nie wyobrażam sobie wrócić z Kanady bez złota., Posłowie zaproponowani zmienić porządek obrad., Sąd nakazał niezwłocznie zwolnić T. Komendę z więzienia., Myślimy w tym roku pojechać na Majorkę., Na razie bank nie panuje kupować w Polsce żadnej większej instytucji. Swego czasu wypowiedziała się na ten temat m.in. Danuta Buttler, rzeczywiście zakładając w tym zakresie wpływ języka rosyjskiego (w książce Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Warszawa 1973, s. 322-323). Dziś, jak słusznie podkreśla Jadacka, takiego oddziaływania na język polski ze strony języków wschodniosłowiańskich nie ma, za to przybywa takich niepoprawnych bezokoliczników. Trzeba więc to zjawisko wiązać z tendencjami rozwojowymi współczesnej polszczyzny, z dominacją języka potocznego i z właściwym mu dążeniem do skrótu i kondensacji treści.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego