Regionalne stulać ‘pleść bzdury, głupstwa; opowiadać niestworzone historie, zmyślać’

Regionalne stulać ‘pleść bzdury, głupstwa; opowiadać niestworzone historie, zmyślać’

31.07.2021
31.07.2021

Dzień dobry, chciałbym zapytać o etymologię używanego w Rzeszowie i okolicach czasownika  stulać o znaczeniu: opowiadać głupoty, bzdury.

Szanowny Panie!

Podanego przez Pana wyrazu w takim znaczeniu nie znalazłem w żadnym słowniku języka polskiego (polszczyzny ogólnej), od Słownika języka polskiego S. B. Lindego (początek XIX w.) począwszy. Mamy więc zapewne do czynienia z wyrazem gwarowym, który przeniknął do regionalnej, potocznej odmiany polszczyzny z wiejskiego podglebia. Dowód znajdujemy w Słowniku gwar małopolskich, pod red. Jadwigi Wronicz, wydanym przez Instytut Języka Polskiego PAN w 2018 r. Hasło stulać opisuje znaczenie tego czasownika jako  ‘zmyślać’; ilustruje je przykładem ze słynnej Komborni koło Krosna: Stulo głupoty a ty wierzys, zaś jego zasięg występowania ogranicza do południowej Małopolski. Internet dostarcza licznych przykładów, świadczących o tym że słownictwo gwarowe (zwłaszcza nacechowane ekspresywnie, opisujące postawy, zachowania człowieka) przenika do języka ogólnego, tworząc warstwę tzw. mikroregionalizmów. Prawidłowość ta dotyczy także interesującego Pana czasownika (przykłady wyszukałem na chybił trafił, z kontekstu „przestań stulać”, z użyciem popularnej wyszukiwarki, z forów internetowych Tarnobrzega, Dębicy, Stalowej Woli), por.:

Otwórz sobie zakładke dla wielorodzinnych budynków i przestań stulać oszołomie!!!!! wiesz co znaczy 3 x tydzień??? 3 razy w tyg co za ciemnoty (Tarnobrzeg); Gościu, przestań stulać bzdety, najarałeś się czegoś? (Stalowa Wola); Przestań stulać, ekwiwalent za pranie też się należy. Firma będzie robić biznes na kryzysie. (Dębica).

Znajomi lingwiści w pełni potwierdzają Pańskie obserwacje. Wyraz jest dobrze znany w Rzeszowie i na Podkarpaciu. Możliwe, że współcześnie jest on używany w całej południowo-wschodniej Małopolsce. Rzecz jednak wymagałaby dokładniejszych badań.

Jeśli idzie o jego znaczenie, można przypuszczać, że jest ono „dziełem” językowej metafory, która czynność plątania, nawijania, skręcania, mieszania itp. powiązała kognitywnie z rodzajem negatywnej językowej aktywności, polegającym na mówieniu nieprawdy. Jest więc pod Krakowem krynt (kręt) ‘kłamca, manipulant’, a na Orawie zwijas ‘podły, wyrachowany kłamca, oszust’ (od wyzwijać kogoś). Na taki trop w wypadku stulać wskazują poświadczenia, w których wyraz ten występuje w znaczeniu ‘skręcać, podwijać, podkulać’ (np. Pies stulił ogon), o czym wspominają dawniejsze słowniki języka polskiego. Są to jednak tylko moje przypuszczenia, których nie można dowieść bez gruntownych badań.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego