-mat
Dzień dobry,
Interesuje mnie etymologia przyrostka -mat, który pojawia się w takich słowach jak bankomat, automat, fantazmat. Co właściwie oznacza ten przyrostek?
Pozdrawiam.
Szanowna Pani,
fantazmat tylko przez przypadek ma takie samo zakończenie jak automat i bankomat – powstał z łacińskiego słowa phantasma, -atis 'urojenie, zjawa'. Automat zapożyczyliśmy (niekoniecznie bezpośrednio) z greki, w której pierwsza cząstka (autos) wnosi znaczenie 'sam', a druga odnosi się do ożywienia, bycia poruszanym (grecki automatos to 'samoporuszający się'). Gdy zaczęły powstawać różne automaty (bankowe, do wpłacania pieniędzy, do losowania numerków w loterii, do sprzedaży biletów itd.), tworzyliśmy ich nazwy, wyodrębniwszy z automatu cząstkę -mat jako samodzielny sufiks (bankomat, wpłatomat, lottomat, biletomat itd.). Tak ona obecnie funkcjonuje – jako przyrostek wnoszący znaczenie 'automat'.
Z pozdrowieniami
-
1.12.2020
Odnośnie porady nt. końcówki -mat chciałem dodać, że rzeczownik fantazmat, podobnie jak wiele innych np. pryzmat, schemat, poemat, wywodzi się ostatecznie też z greki, gdzie rzeczowniki z końcówką -ma (dopełniacz -matos) pochodzące od czasowników, niosą znaczenie 'odnoszący się do danej czynności, będący jej wynikiem itp.', np. poema (coś utworzonego) od poieo (czynię). Niektóre takie rzeczowniki zapożyczyliśmy bez końcowego -t, jak schizma, bądź jeszcze inaczej np. krzyżmo (od chrisma).
Łukasz