pergamoński czy pergameński?

pergamoński czy pergameński?
4.09.2002
4.09.2002
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie rozbieżności w zapisie przymiotnika od nazwy Pergamon. Według słownika ortograficznego przymiotnik winien brzmieć pergameński. Taka właśnie formę (chyba bez wyjątku) można znaleźć w 7-tomowej encyklopedii PWN. Jednakże w najnowszej, Wielkiej encyklopedii PWN znajdujemy formę pergamoński, np. hasło Berlin wspomina o Muzeum Pergamońskim. Co sądzić o tej rozbieżności? Czym jest spowodowana? Czy obie formy są równie poprawne?
Jakoś bardziej „swojska” wydaje się nam forma z o, a więc pergamoński (używana na przykład w „Słowniku mitów” W. Kopalińskiego), ale pragniemy poznać opinię specjalistów.
Z poważaniem
Andrzej Szymczak
Nie chodzi tu o zapis, rozbieżność dotyczy formy, a problem jest słowotwórczy, ponieważ wyrazy te mają różną genezę. Przymiotnik pergameński jest starszy, a powstał w nawiązaniu do łacińskiego przymiotnika, który najczęściej występował w wyrażeniu charta Pergamena, czyli ‘papier pergameński (pergamin)’; przymiotnik łaciński pochodzi z greckiego Pergamenós, co znaczyło ‘pochodzący z Pergamonu’. Przymiotnik pergamoński utworzony został bezpośrednio od nazwy Pergamon i jest – co zresztą pokazują Państwa obserwacje – nowszy. Obie formy są poprawne, pierwsza ma za sobą dłuższą tradycję, a np. w polskiej literaturze historycznej występują z reguły nazwy państwo pergameńskie, ołtarz pergameński, jej wadą jest natomiast to, że wymaga zapamiętania (choć nie jest to chyba trudne). Z tej zapewne przyczyny upowszechnia się forma pergamoński, którą można tworzyć doraźnie zgodnie z łatwym do zastosowania schematem: nazwa miejscowa + przyrostek -ski.
A czy „obie formy są równie poprawne”? Choć przymiotnikowi pergamoński z gramatycznego punktu widzenia nic nie można zarzucić, zwykle pierwszeństwo daje się formom tradycyjnym. Lepiej zostawić tradycyjny przymiotnik w odnoszących się do starożytności utrwalonych wyrażeniach państwo pergameńskie, ołtarz pergameński, choć współczesne Pergamonmuseum (nazwa niemiecka) można by już przetłumaczyć jako Muzeum Pergamońskie.
Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego