pisownia wyrazów pospolitych od nazw własnych

pisownia wyrazów pospolitych od nazw własnych
19.07.2010
19.07.2010
Czy wszystkie eponimy powinno się pisać wielką literą? Zauważyłem, że słownik wyrazów obcych podaje np. pisownię amfitrion, apollo, cerber, dulcynea, eldorado, krezus i wiele innych, ale już Beatrycze, Jonasz, Junona, Kasandra, Kirke, Nikodem, Ofir. Z kolei słownik języka polskiego podaje jednak pisownię jonasz i kasandra. Dlaczego nie jest to jednoznacznie ustalone? Wydaje mi się, że wszelkie użycia przenośne lub żartobliwe takich słów mogłyby być pisane małą lierą.
Pisownię wyrazów pospolitych pochodzących od nazw własnych (czyli eponimów) regulują trzy zasady ortograficzne. Pierwsza z nich powiada, że wielką literą piszemy nazwisko autora użyte w znaczeniu jego dzieła, np. „Czytałem Gombrowicza”, „Lubię Felliniego”. Druga nakazuje pisać małą literą nazwy różnego rodzaju wytworów przemysłowych, gdy zostały używane jako nazwy pospolite konkretnych przedmiotów, np. „Jeżdżę fordem”, „Wypiliśmy dwie butelki tokaju” (tu mieści się też reguła [131]). Trzecia zaś dotyczy bezpośrednio rzeczowników utworzonych od nazw własnych ludzi oraz istot mitologicznych, które piszemy małymi literami, gdy są używane w znaczeniu pospolitym, np. kozak ‘żołnierz, taniec, grzyb, but’, ksantypa ‘kłótliwa kobieta’.
Pytanie dotyczy głównie trzeciego przypadku, trzeba więc stwierdzić, że skoro reguła nie dopuszcza tu wyjątku, powinniśmy podane wyrazy pisać małymi literami, jeśli tylko zostały użyte w znaczeniu pospolitym, a więc: beatrycze ‘piękna, młoda kobieta, nieświadoma inspiratorka artysty’, jonasz ‘człowiek przynoszący pecha, sprowadzający nieszczęście’, junona ‘piękna kobieta o majestatycznej urodzie’, kasandra ‘złowróżbna prorokini’, kirke ‘demoniczna kobieta’, nikodem ‘tajny zwolennik’, ofir ‘kraj obfitujący w bogactwa’.
Zasady pisowni są więc ustalone, choć prawdopodobnie pojawiają się jakieś problemy w ich stosowaniu. Należałoby w związku z tym zwrócić uwagę autorów, redaktorów i korektorów na potrzebę dostosowania zapisu wyrazów tego typu do zasad pisowni.
Jan Grzenia
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego