przełożony

przełożony
4.03.2010
4.03.2010
Witam,
bardzo interesuje mnie pochodzenie słowa przełożony w rozumieniu 'ktoś, kto jest nad nami, kto jest naszym przełożonym'. Dlaczego akurat przełożony? Próbowałem znaleźć w tym jakiś sens, ale jedyne, co przyszło mi do głowy, to przekształcenie z formy przedłożony, gdzie łożony znaczy 'usytuowany przed nami'. Proszę o pomoc.
Z przyjemnością służę pomocą. Zacznę od charakterystyki gramatycznej: historycznie przełożony to imiesłów bierny czasu przeszłego czasownika przełożyć. Od najdawniejszych czasów był używany w funkcji przymiotnika ‘zwierzchni, nadrzędny’, por. np. siostra przełożona, przełożona klasztoru, pensji; przełożony klubu, zakładu, a następnie w funkcji rzeczownika ‘zwierzchnik, szef, pryncypał’, por. np. staropolskie przełożony nad miastem 'burmistrz', przysłowie Przełożony ma mieć uszy na obie strony, „W rozporządzeniu rzeczy na świecie (…) trzeba, iżby jedni byli przełożonymi, a drudzy pod władzą” (I. Krasicki, Pan Podstoli).
Wyjaśnienia wymaga znaczenie czasownika przełożyć (przekładać). Otóż miał on wiele znaczeń, m.in. ‘przenieść’, ‘przewracać’, ‘przetłumaczyć’, ‘przegrodzić’ oraz ‘dawać pierwszeństwo komu’, ‘robić kogo zwierzchnikiem’, ‘stawiać wyżej kogo od kogo, czego’, por.: „Antepono – przekładam jednego nad drugiego, wyżej ważę” (J. Mączyński, XVI w.), „Król go nad wojskiem, nad konsyliarzami przełożył” (Troc), „Przełożył go nad wojskiem” (A. Naruszewicz); także: „Przekładamy zalotne mężatki nad panny” (L. Borkowski-Dunin), „Serce twoje przedkładam nad wszelki dar złoty” (J. Słowacki).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego