przy czem i przy tem
Dziękuję i pozdrawiam.
9.03.2005
9.03.2005
Witam. Czy słowa zatem, przedtem, wtem i potem są „przetrwalnikami” ze staropolszczyzny? Dawniej np. używano formy przy czem zamiast przy czym, stąd moje przypuszczenia…Dziękuję i pozdrawiam.
Pana przypuszczenia są trafne; podane wyrazy to historyczne wyrażenia składające się z przyimków za, przed, po, w i odpowiedniej formy przypadkowej zaimka t(en), który najpierw miał w N. lp. formę tem, a w Ms. tom (zachowaną do dziś jeszcze m.in. w wyrazach potomny i przytomny). W dalszym rozwoju upowszechniła się forma tem w obu przypadkach, a w XX w. i tym (w obu przypadkach r.m. i r.n.). Tak więc -tem w wyrażeniach zatem, przedtem, potem, wtem jest formą „przetrwalnikową” narzędnika / miejscownika zaimka t(en).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski