przysłowia, porzekadła, maksymy itp.

przysłowia, porzekadła, maksymy itp.
28.09.2009
28.09.2009
Witam Poradnię.
Mam kilka pytań odnośnie przysłowia i powiedzenia oraz zwrotu przysłowiowego i związku frazeologicznego. Czy przysłowie jest szczególnym przypadkiem powiedzenia, zawierającym w sobie jakąś naukę, morał? Czy są powiedzenia z morałem, ale nie będące przysłowiem? Jaka jest zależność między frazeologizmem a zwrotem przysłowiowym?
Pozdrawiam,
Beija Flor
Sprawa z elementami językowymi, o których mowa w pytaniu, rzeczywiście nie jest prosta. W praktyce językowej mamy bowiem do czynienia z takimi formami jak (definicje za słownikami PWN-u):
  • aforyzm – 'krótkie, zwięzłe powiedzenie, błyskotliwe sformułowane, zawierające jakąś myśl filozoficzną, naukę moralną lub życiową'
  • maksyma – 'zwięźle sformułowana myśl filozoficzna lub etyczna zawierająca pewną zasadę postępowania'
  • porzekadło – 'utarte powiedzenie, rodzaj przysłowia; sentencja, maksyma'
  • powiedzenie – 'krótka, zwięzła wypowiedź zawierająca jakąś myśl ogólną, morał itp.'
  • przysłowie – 'krótkie zdanie, utrwalone w tradycji ustnej, wyrażające jakąś myśl ogólną: wskazówkę, przestrogę'
  • sentencja – 'zwięźle sformułowane zdanie zawierające ogólną myśl o charakterze moralnym lub filozoficznym'

Jak z powyższych definicji wynika, wszystkie elementy są wyrazami bliskoznacznymi, czasami tylko różniącymi się drugorzędnymi cechami znaczeniowymi. Te cechy, które są dla nich wszystkich wspólne, to: lapidarność, przenośny i uogólniający charakter, wydźwięk dydaktyczny (morał, nauka moralna, wskazówka, przestroga itp.). Określenia te są również wymiennie stosowane w codziennej praktyce językowej.
Nieco inaczej ma się sprawa ze związkami frazeologicznymi. To, co łączy wymienione elementy ze związkami frazeologicznymi, to metaforyczność ich znaczeń. Znaczenie frazeologizmu nie jest bowiem równe sumie znaczeń jego składników wyrazowych. To jednak, co odróżnia aforyzmy, maksymy, porzekadła, powiedzenia, przysłowia czy sentencje od frazeologizmów, wiąże się z ich historycznym rozwojem i innym niż frazeologiczny obiegiem językowym, tzn. ich zakres funkcjonowania w wypowiedziach użytkowników języka jest bardzo szeroki. Dlatego też w praktyce leksykograficznej przysłowia itd. – mimo iż mieszczą się w obrębie szeroko pojmowanej frazeologii – wydziela się specjalnie w artykule hasłowym i nie przyporządkowuje stosownymi kwalifikatorami do określonych odmian stylowych języka.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego