puzzle i puzzel

puzzle i puzzel
3.06.2012
3.06.2012
Dzień dobry,
czy taka odmiana słowa puzzel (jeden element z całości) jest poprawna w l. poj.: puzzel, puzzla, puzzlowi, puzzel, o puzzlu, z puzzlem. Jaka jest poprawna wymowa: pucel czy puzzel?
Czy jeśli jeden puzzel jest pocięty na kawałki i składamy go, to w zdaniu: „Kiedy złożysz puzzel,… / Kiedy złożysz puzzla,…” powinniśmy użyć biernika (puzzel) czy dopełniacza (puzzla)?
Dziękuję za odpowiedź.
Według słowników puzzel (wymawiamy [puzel] lub [pucel]) to element układanki, której nazwa to puzzle (wym. [puzle] lub [pucle]). Można powiedzieć więc, że puzzle składają się z puzzli.
Pojedynczy puzzel odmienia się jak pudel: DB. pudla i puzzla, C. pudlowi i puzzlowi, N. pudlem i puzzlem, Ms. pudlu i puzzlu. Oba wyrazy mają ten sam rodzaj gramatyczny – męskożywotny. Puzzel jednak może być używany też jako rzeczownik nieżywotny, dlatego w bierniku ma formy oboczne: (widzę) puzzla i (widzę) puzzel.
Puzzle (układanka) mają odmianę taką jak pudle. Tak samo odmienia się puzzel (jej element) w liczbie mnogiej. Typowe przykłady, takie jak „Układamy puzzle”, można zatem interpretować dwojako: 'Układamy całość (z kawałków)' lub 'Układamy kawałki (w całość)'. W praktyce jednak na jedno wychodzi.
Powyższy obraz, powtórzony za WSWO PWN i WSO PWN, jest trochę uproszczony, można powiedzieć nawet, że życzeniowy, ponieważ życzylibyśmy sobie – w imię prostoty języka – aby taki był. W rzeczywistości, jak pokazuje NKJP, puzzel, puzzla, puzzlowi itd. to słowa odnoszone zarówno do jednego elementu układanki, jak i do niej całej, por. „ciągle brakuje mi tego jednego puzzla ” i „ułożenie kawałka puzzla”.
Dlaczego puzzle (puzzel) słowo jest tak skomplikowane? Komplikacja wynika z jego nie zakończonej jeszcze adaptacji do języka polskiego – brakuje uproszczenia pisowni do form puzle, puzel i wyraźnego skorelowania form i znaczeń. Dlaczego jednak adaptacja jest tak powolna, dlaczego trwa już ponad dwie dekady? Przypuszczam, że hamuje ją poczucie swoistej harmonii, jaka istnieje między trudnym do użycia i obcym już na pierwszy rzut oka słowem a jego równie trudnym desygnatem. W obcej pisowni, z wariantywną odmianą i niepełną repartycją znaczeń słowo wydaje się bardziej ekspresywne, bardziej odpowiednie jako znak tego, co oznacza. Możliwe też, że trudna nazwa dowartościowuje tę zabawę i jej – często dorosłych – miłośników: „Po pracy układam puzzla” brzmi przecież poważniej niż „Po pracy bawię się układanką” (słowo układanka samą swoją budową zdradza brak należytej powagi).
Nie bez związku z tym pozostaje fakt, że puzzle są używane przenośnie na określenie całkiem poważnych gier i problemów, np. „Jaki obraz gospodarki wyłania się z tych puzzli?” albo „Puzzle prezydenta” (nagłówek prasowy).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego