rosyjskie je i jo

rosyjskie je i jo
13.06.2008
13.06.2008
Pytanie jest dość nietypowe. Czy wiedzą Państwo może, dlaczego w sporej części rosyjskiego internetu nie stosuje się litery Ё (jo)? Zamiast niej używa się E (je). Często muszę przełożyć cyrylicę na nasz alfabet i brak litery Ё jest bardzo mylący, np. gdy film Броненосец Потёмкин, czyli Potiomkin, pisany jest jako ПотемкинPotiemkin, a imię Alena (Алена) okazuje się Aloną (Алёна). Ten zwyczaj zauważyłem głównie na wielu stronach filmowych, które są przedmiotem moich zainteresowań.
Rosyjska głoska [ё] (czyt. jo) jest wariantem pobocznym fonemu /о/, podobnie głoska [е] (czyt. je) jest pobocznym wariantem fonemu /э/. Ich dystrybucja jest ograniczona – występują po miękkich spółgłoskach bądź z reguły po samogłoskach szeregu przedniego. Dodatkowo [ё] jest zawsze ośrodkiem sylaby akcentowanej, co oznacza się dwiema kropkami nad literą wskazującą tę głoskę. W praktyce (zarówno w Internecie, jak i w różnego typu drukach) powszechnie pomija się specjalne wyróżnianie dźwięku [ё]. Nie jest to błąd, gdyż nie ma potrzeby oznaczania go tylko ze względu na to, że pada na niego przycisk; użytkownik języka rosyjskiego nie przeczyta słowa елка ‘świerk’ jako [jełka], ale zawsze [jołka]. Pisownia jest wynikiem pewnej konwencji – nawet słowniki bardzo często łączą hasła rozpoczynające się na е i ё (nie jest to zabieg niezwykły, w starych słownikach języka polskiego łączono hasła rozpoczynające się na o i zaczynający się od litery ó, np. po słowie ówdzie pojawiał się wyraz owieczka).
W tekście transliterowanym z rosyjskiego, gdzie zamiast ё użyto е, posługujemy się polską literą e, z kolei w transkrypcji – w zależności od kontekstu – piszemy w tym miejscu jo (na początku wyrazu, po samogłoskach i po ъ, ь) bądź o (po л, ж, ш, ч, щ) albo io (po wszystkich innych spółgłoskach). Tak więc tytuł Броненосец Потемкин będziemy transliterować jako Bronenosec Potemkin (nie: Potiemkin!), ale transkrybować jako Bronienosiec Potiomkin. Mieszanie transliteracji z transkrypcją jest niepoprawne. Transkrypcja jest trudniejsza od transliteracji, gdyż wymaga znajomości języka, a przynajmniej sposobu wymawiania jego dźwięków, także – jak w przypadku głoski [ё] – akcentowania wyrażeń.
Piotr Sobotka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego