rozmowa z panią porucznik

rozmowa z panią porucznik
28.05.2012
28.05.2012
Niektóre tytuły i funkcje pozostają nieodmienione, gdy dotyczą kobiety: z panią profesor, o colonel Kowalsky, nowej ordynator. Czy dopuszczalne jest użycie tych słów w zdaniu bez tego „dodatkowego” wyrazu (panią, nazwiska, odmienionego przymiotnika), np. „Czy widziałeś porucznik?”?
Czy w ten sam sposób można używać innych „męskich” określeń kobiet, które bądź nie są funkcjami/tytułami, bądź mają powszechnie używane formy żeńskie, np. strażnik, koroner, rodzic, harcmistrz, lider…?
Zdanie „Czy widziałeś porucznik?” nie jest może niegramatyczne – można by traktować je jako elipsę (skróconą wersję) zdania „Czy widziałeś porucznik Kowalską?” – ale jest co najmniej niezręczne, niekomunikatywne, nie powinno się więc zdań takich używać z powodów praktycznych. Decydując się na użycie nieodmiennej formy rzeczownika męskiego w stosunku do kobiety, powinniśmy zadbać o dodatkowe wykładniki żeńskości. Alternatywą dla zdania „Czy widziałeś porucznik Kowalską” może być: „Czy widziałeś panią porucznik?”.
Szkoda, że nie jest używana równorzędna w stosunku do męskiej forma żeńska, o afiksalnym wykładniku żeńskości. Komplikacje wynikające stąd, że zdania typu „Czy widziałeś porucznik?” są niefortunne i wymagają uzupełnień, mogą być dodatkowym argumentem za śmielszym tworzeniem form żeńskich od męskich, por. filozofka, psycholożka, ministra (która nb. wcale nie jest gorsza od ministerki) i inne formy torujące sobie drogę w komunikacji publicznej.
Jeśli chodzi o końcowe przykłady wymienione w pytaniu, to ich status jest niejednakowy. Strażniczka, harcmistrzyni i liderka nie powinny budzić obiekcji. Koronerka to forma potencjalna, ale mająca oparcie w formacjach analogicznych, np. kasjerka, reporterka, treserka, a także właśnie wymieniona liderka. Natomiast rodzic to dawniej 'przodek', także 'ojciec' (w tym znaczeniu odpowiednikiem jest rodzicielka), a dziś, raczej w języku potocznym, 'jedno z rodziców' (w tym znaczeniu nie ma odpowiednika żeńskiego i nic dziwnego).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego