semantycznie czy końcówkowo?

semantycznie czy końcówkowo?
11.01.2011
11.01.2011
Piszę pracę na temat gramatyki kontrastywnej języka polskiego i niemieckiego (…). Chciałam zapytać o taką jedną rzecz, ponieważ kwestii tej nie mogłam znaleźć w żadnej gramatyce. Chodzi o to, ze jeżeli jest np. słowo nadrzędne OWOC i do tego słowa podrzędne: truskawka, marakuja, gruszka, porzeczka itd., czy przydział rodzaju żeńskiego odbywa się tutaj na zasadzie semantycznej, czy też morfologicznej, końcówkowej?
Bywa i tak, i tak. Na przykład kiwi jako ptak ma rodzaj męski (jak ptak właśnie), a jako owoc – nijaki (może przez analogię do awokado i mango). Ogólnie biorąc, wyrazy rodzime i przyswojone mają przeważnie rodzaj zgodny z ich zakończeniem, a słabo przyswojone, zwłaszcza zaś zakończone na głoski obce rodzimym rzeczownikom, miewają rodzaj nijaki (np. menu) lub chwiejny, np. nijako-męski (jak karibu) lub nijako-żeński (jak gnu).
O tym, że kiwi 'ptak' jest rodzaju męskiego, a kiwi 'owoc' nijakiego, zadecydowało prawdopodobnie to, że ptak o tej nazwie był znany w Polsce wcześniej niż noszący tę samą nazwę owoc. Znamienne, że w słowniku Doroszewskiego (z lat 1958–69) kiwi 'ptak' ma jeszcze rodzaj nijaki, w późniejszych słownikach zaś męski. Dalszych studiów potrzeba, aby sprawdzić, czy ta zmiana w rodzaju gramatycznym kiwi 'ptaka' zaszła niezależnie, czy też została spowodowana (lub choćby przyspieszona) przez pojawienie się kiwi 'owocu' (którego mówiący woleli nie mylić z ptakiem).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego