służebny

służebny
25.10.2014
25.10.2014
Szanowni Państwo!
W Poradni znalazłem określenie służebny tylko pośrednio, natomiast nadal mnie ono intryguje. Zadam więc konkretne pytanie: czy zdania poniżej są idealnie poprawne z punktu widzenia WSPÓŁCZESNEJ polszczyzny (nie piszę powieści historycznej)?
1. Jestem służebny.
2. Jestem służebnym.

Z poważaniem
W.M.
Słowo to występuje w wielu kontekstach, w których zakres jego użycia nie jest jednakowy. Dziewka służebna we współczesnej polszczyźnie rzeczywiście występuje tylko powieściach historycznych i innych wypowiedziach stylizowanych, ale np. wieś służebna trafia się w różnych tekstach dotyczących dawnych realiów, np. w podręcznikach historii i w przewodnikach turystycznych, a funkcja służebna to wyrażenia używane bez żadnych widocznych ograniczeń, spotykane w prasie, w książkach, a także np. w przemówieniach sejmowych. Objęcie wszystkich tych przykładów kwalifikatorem przestarz. w USJP jest więc za dużym uproszczeniem.
Nie wiem, w jakim znaczeniu chce Pan użyć słowa służebny w zdaniach przytoczonych w pytaniu. Jeśli w odniesieniu do osoby pozostającej u kogoś na służbie, to oczywiście zdanie „Jestem służebny” trzeba uznać za reprezentujące język niewspółczesny. Dziś powie się raczej „Jestem służącym”, choć przynajmniej w realiach miejskich i to słowo wychodzi z użytku, zastępowane przez nazwy bardziej „demokratyczne”, np. pomoc domowa.
Końcowy przykład z pytania: „Jestem służebnym” nie tylko pod względem leksykalnym, ale i składniowym trąci myszką. „Jestem ci bardzo wdzięczny” – powiemy lub napiszemy dziś, nie „Jestem ci bardzo wdzięcznym” ani „Jestem ci bardzo wdzięczną”.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  1. 25.10.2014
    Końcowy akapit napisałem przy założeniu, że słowo służebnym jest przymiotnikiem. Zwrócono mi uwagę, że może być ono normalnym narzędnikiem w funkcji orzecznika, por. „Jestem kamerdynerem\'\'. W takim wypadku składnia drugiego przykładu z dwóch podanych w pytaniu jest oczywiście całkiem współczesna.
    MB
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego