szyk przydawki przymiotnikowej

szyk przydawki przymiotnikowej

27.04.2023
27.04.2023

Szanowni Państwo!

Skomplikowana gramatyka przydaje wdzięku językowi polskiemu. Fascynująca jest odmiana rzeczowników i przymiotników przez przypadki i liczby, ponadto szyk wyrazów jest nieco inny niż w języku angielskim, niemieckim, francuskim czy nawet w spokrewnionych i bliskich nam geograficznie językach słowiańskich. Nie jestem polonistą, ale lubię zastanawiać się nad urokiem naszej mowy ojczystej. Przychodzi mi tu na myśl moja Alma Mater, czyli Uniwersytet Warszawski. Ta prestiżowa uczelnia, która należy dzisiaj do europejskiej czołówki, działała przez pewien czas w XIX wieku jako Szkoła Główna. Z kolei w Radomiu do niedawna istniała Wyższa Szkoła Inżynierska (późniejsza Politechnika Radomska). Te przykłady pokazują, że jeśli w nazwie uczelni w języku polskim występuje jeden przymiotnik, to znajduje się za rzeczownikiem, natomiast w przypadku dwóch przymiotników jeden z nich stoi przed rzeczownikiem, zaś drugi następuje po rzeczowniku.


Kojarzy mi się z tym także Szkoła Główna Handlowa, jedna z najlepszych szkół wyższych w Warszawie, Polsce i Europie. Studia ekonomiczne na SGH wybrało wiele osób z mojej klasy licealnej, na tej uczelni nauki pobierał też Piotrek Jeliński, z którym w lecie 2000 r. mieszkałem w jednym pokoju w Kalifornii, kiedy pracowałem w USA. Chciałbym wiedzieć, czy nazwa „Szkoła Główna Handlowa” jest poprawna, czy też powinniśmy mówić „Główna Szkoła Handlowa”? Wszyscy przyzwyczailiśmy się do nazwy „Szkoła Główna Handlowa”, jej zmiana byłaby nierealistyczna i wiązałaby się ze znacznymi kosztami. Tym niemniej ciekawi mnie, co językoznawcy sądzą na ten temat. Czy Państwa zdaniem sformułowanie „Szkoła Główna Handlowa” jest prawidłowe?

Z góry dziękuję za Państwa odpowiedź.


Z poważaniem

Adrian Fröhlich

Ogólnie można powiedzieć, że po rzeczowniku stawiamy przydawkę klasyfikującą (inaczej gatunkową). Przymiotnik wyraża wtedy najistotniejszą cechę przedmiotu, obiektu lub zjawiska, odróżniającą go od innych, podobnych i tworzy z rzeczownikiem jedno pojęcie gatunkowe, np. bilet miesięczny, węgiel kamienny, dom towarowy, kanał sportowy. Przed rzeczownikiem zaś umieszczamy przydawkę charakteryzującą, oznaczającą przygodną cechę przedmiotu, jedną z wielu jego właściwości, np. młoda dziewczyna, ciekawa książka, znany artysta, dobry pracownik.

Od powyższych, ogólnych – jak zaznaczyliśmy – reguł spotyka się liczne wyjątki, zarówno w odniesieniu do szyku przydawek klasyfikujących, jak i charakteryzujących. Przydawka klasyfikująca stoi np. przed rzeczownikiem w niektórych utartych połączeniach wyrazowych (nazwach własnych i wyrażeniach pospolitych), por. np. Polskie Radio, Babia Góra, Kasprowy Wierch, wyższa uczelnia. Ponadto przydawka klasyfikująca może także stać przed wyrazem określanym, jeśli w wyrażeniu występuje także przydawka dopełniaczowa, por. np. Wyższa Szkoła Biznesu, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji. W końcu także przydawka omawianego tu typu może się znaleźć przed rzeczownikiem, gdy takich przydawek jest kilka w wyrażeniu. Wówczas bywają one dzielone tak, że jedna znajduje się przed rzeczownikiem, a druga po nim, por. np. Wojskowe Służby Informacyjne, Wojskowa Służba Wewnętrzna. Nie jest to jednak bezwzględną regułą.

W wypadku Szkoły Głównej Handlowej oba przymiotniki stanowią przydawki klasyfikujące. Szkoła główna to dawne określenie ‘wyższej uczelni’ (w odróżnieniu od np. szkoły realnej, czyli szkoły średniej ogólnokształcącej). Do dziś – poza SGH – występuje w nazwach własnych polskich uczelni, por. np. Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Szkoła Główna Turystyki i Hotelarstwa Vistula. Szkoła handlowa to z kolei określenie terminologiczne profilu, w którym kształci dana placówka (w odróżnieniu od np. szkoły muzycznej czy szkoły teatralnej). Nie jest zatem błędem, że obie przydawki klasyfikujące mają – w wypadku omawianej tu nazwy własnej – szyk porzeczownikowy. Był on spotykany dawniej, por. np. Szkoła Główna Warszawska (1862–1869), Szkoła Główna Koronna (1783–1802). Zdarza się również obecnie, por. np. Szkoła Główna Krajowa, Collegium Humanum – Szkoła Główna Menedżerska.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego