szyk przymiotników

szyk przymiotników
9.12.2011
9.12.2011
Czy w języku polskim istnieją zasady określające kolejności przymiotników, tak jak ma to miejsce w języku angielskim? Czy powinno być tabletki dojelitowe twarde czy tabletki twarde dojelitowe. Najpoprawniej zapewne powinno być twarde tabletki dojelitowe (obstawiam, że cechą nadrzędną jest twardość, a nie „dojelitowość”), ale ta opcja nie wchodzi w rachubę w języku specjalistycznym (farmacja).
Przymiotnik oznaczający cechę doraźną, a także cechę trwałą, ale nieistotną dla kategoryzacji danego pojęcia stawiamy przed rzeczownikiem, np. biały niedźwiedź (może tu chodzić o niedźwiedzia o białej sierści, ale także o jakiegokolwiek niedźwiedzia przysypanego białym pyłem). Przymiotnik oznaczający cechę trwałą, mający funkcję kategoryzacyjną, umieszczamy po rzeczowniku, np. niedźwiedź biały. W sytuacjach, gdy dwa przymiotniki mają charakter kategoryzujący, po rzeczowniku stawiamy ten, który w kategoryzacji uważamy za ważniejszy, por. ludowa sztuka sakralna i sakralna sztuka ludowa (w pierwszym wypadku mówimy o ludowej odmianie sztuki sakralnej, w drugim o odmianie sztuki ludowej).
Gdy dwa przymiotniki występują po rzeczowniku, oba oznaczają cechy trwałe, ale pierwszy jest w kategoryzacji ważniejszy. Na przykład ser żółty tylżycki to nazwa odnosząca się do odmiany sera żółtego, a niedźwiedź biały grenlandzki to nazwa, która z ogółu niedźwiedzi białych wyodrębnia te zamieszkałe w Grenlandii i czyni ich „grenlandzkość” niejako cechą gatunkową (jeśli chcemy uniknąć tego efektu, powinniśmy mówić o grenlandzkich niedźwiedziach białych, podobnie jak np. o polskich niedźwiedziach brunatnych).
W nazwie tabletki dojelitowe twarde ostatni człon wskazuje więc na wewnętrzny podział w kategorii tabletki dojelitowe. Nazwa tabletki twarde dojelitowe wskazywałaby, że podstawą podziału jest wyodrębniona wcześniej kategoria tabletki twarde. Musi Pan sobie odpowiedzieć sobie na pytanie, o czym właściwie Pan mówi: czy o tabletkach dojelitowych, czy o tabletkach twardych?
Nazwa twarde tabletki dojelitowe nie musi oznaczać, że twardość jest cechą przygodną, por. wcześniejsze przykłady typu ludowa sztuka sakralna i wiele innych, choćby ujemne liczby parzyste, gdzie oba przymiotniki służą kategoryzacji, ale ten umieszczony po rzeczowniku jest ważniejszy, tzn. w kategoryzacji brany pod uwagę jako pierwszy.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego