tamój
21.01.2010
21.01.2010
W książce Krzysztofa Daukszewicza pt. Izy rajder jest tekst pt. „A pszczółki już tamuj nie było” (można go również znaleźć w Internecie, wpisując w wyszukiwarkę ten tytuł). Czym jest słowo tamuj i czy przypadkiem nie powinno być pisane przez ó?Zaimek wskazujący tamój w znaczeniu ‘w tamtym miejscu’, odpowiadający ogólnopolskiemu tam, występuje w polskich gwarach stosunkowo często (w Małopolsce południowo-wschodniej, na Mazowszu wschodnim i Podlasiu, na Kaszubach, w gwarach malborskich, na Warmii, rzadziej w Małopolsce północnej). Usłyszymy: „Toć nie tutaj, ale tamój postof te kari’’ (‘taczki’) (Słownik warmiński W. Steffena, Wrocław 1984, s. 166 ), „To weś w kieszeń, tamój zjisz’’ (Korczów, pow. biłgorajski). Tamój kontynuuje dawne tamo, które było obecne w staropolszczyźnie (od XVI wieku w języku polskim już tylko tam, w gwarach do dzisiaj tamo sporadycznie notowane). Głoska ó w tamój jest zwężonym, ścieśnionym o (równie często występuje dialektalne tamoj, w zasadzie na tych samych terenach). Taka węższa realizacja samogłoski może być w gwarach spowodowana sąsiedztwem m i j. Samogłoska brzmi wtedy, w zależności od gwary, dialektu, jak u lub jest dźwiękiem pośrednim między o a u. Stąd też zapis tamuj w tekście (tak słyszał ten wyraz autor i taką fonetyczną postać zapisał). Tamój w tekście wyzyskany został jako dialektyzm (gwaryzm) dla celów stylistycznych.
Barbara Grabka, IJP PAN