transakcentacja i akanie
Możliwe więc, że ze względów rytmicznych Rosjanin zaakcentuje mołoko nie na trzecią, lecz na inną sylabę. Co wtedy jest ważniejsze – rzeczywiste akcentowanie, czy „pamiętanie’’, które o wymawia się jak a?
5.06.2006
5.06.2006
Co dzieje się, kiedy zderzają się dwa zjawiska: akcent meliczny i akanie? Na przykład w słowie rozchodzi normalnie akcentujemy drugą sylabę, ale w kolędzie („głos się rozchoDZI’’) – trzecią. Gdyby w języku polskim było akanie, miałbym gotową odpowiedź ;-) Możliwe więc, że ze względów rytmicznych Rosjanin zaakcentuje mołoko nie na trzecią, lecz na inną sylabę. Co wtedy jest ważniejsze – rzeczywiste akcentowanie, czy „pamiętanie’’, które o wymawia się jak a?
Na pytania typu „co by było, gdyby’’ trudno jest odpowiadać, więc napiszę o tym, co jest i czego się dowiedziałem.
W języku rosyjskim, jak wiadomo, akcent jest swobodny i ruchomy. Często więc obserwujemy choćby w odmianie rzeczowników zmianę miejsca akcentu, np.: M. lp. doktor [wym. doktar], M. lmn. doktora [wym. daktara], D. lmn. doktorow [wym. daktarow].
Oprócz ruchomego akcentu w obrębie odmiany wyrazu zdarza się możliwość różnego akcentowania, np. ros. ‘skowronek’ to żaworonok [wym. żawaranak – wymowa przybliżona] i żaworonok [wym. żawaronak]. Drugi wariant – znany także w Polsce, bo śpiewał go kilkanaście lat temu Andrzej Rosiewicz: „Słyszu piesni żaworonka…’’ – uważany jest za przestarzały i ludowy. Nie jest to więc okazjonalna transakcentacja meliczna, jak w przytaczanej kolędzie.
Akcent rosyjski zmieniał się. Dawne wozduch [wym. wazduch] ‘powietrze’ współcześnie akcentowane jest na drugiej sylabie od końca: wozduch.
Wprawdzie akanie w pewnym sensie arbitralnie zostało „narzucone’’ rosyjskiemu językowi literackiemu (wiele dialektów nie „aka’’), ale wydaje się, że zmiany miejsca akcentu, czy to uwarunkowane systemowo, czy stylistycznie bądź historycznie, pociągają za sobą wymawianie nieakcentowanego o jako a lub podobnego mu dźwięku.
Wracając do języka polskiego, warto wspomnieć o możliwości zanikania sylab nieakcentowanych, jak słychać to w inteligenckim (?) wogle ‘w ogóle’.
W języku rosyjskim, jak wiadomo, akcent jest swobodny i ruchomy. Często więc obserwujemy choćby w odmianie rzeczowników zmianę miejsca akcentu, np.: M. lp. doktor [wym. doktar], M. lmn. doktora [wym. daktara], D. lmn. doktorow [wym. daktarow].
Oprócz ruchomego akcentu w obrębie odmiany wyrazu zdarza się możliwość różnego akcentowania, np. ros. ‘skowronek’ to żaworonok [wym. żawaranak – wymowa przybliżona] i żaworonok [wym. żawaronak]. Drugi wariant – znany także w Polsce, bo śpiewał go kilkanaście lat temu Andrzej Rosiewicz: „Słyszu piesni żaworonka…’’ – uważany jest za przestarzały i ludowy. Nie jest to więc okazjonalna transakcentacja meliczna, jak w przytaczanej kolędzie.
Akcent rosyjski zmieniał się. Dawne wozduch [wym. wazduch] ‘powietrze’ współcześnie akcentowane jest na drugiej sylabie od końca: wozduch.
Wprawdzie akanie w pewnym sensie arbitralnie zostało „narzucone’’ rosyjskiemu językowi literackiemu (wiele dialektów nie „aka’’), ale wydaje się, że zmiany miejsca akcentu, czy to uwarunkowane systemowo, czy stylistycznie bądź historycznie, pociągają za sobą wymawianie nieakcentowanego o jako a lub podobnego mu dźwięku.
Wracając do języka polskiego, warto wspomnieć o możliwości zanikania sylab nieakcentowanych, jak słychać to w inteligenckim (?) wogle ‘w ogóle’.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
