uważa się czy jest uważanych?

uważa się czy jest uważanych?
16.10.2009
16.10.2009
W komunikatach często słyszymy: „300 osób uważa się za zaginionych”. Czy nie powinno być: „300 osób uważanych jest za zaginionych”?
Wydawać by się mogło, iż mamy do czynienia z prostym zdaniem, które nie powinno budzić specjalnych wątpliwości językowych. Jednakże zdanie to kryje w sobie kilka osobliwości gramatycznych. Przyjrzyjmy się im pokrótce.
Czasownik uważać w znaczeniu 'traktować kogoś / coś w jakiś sposób' wymaga przyimka za i konstrukcji w bierniku (ktoś / coś uważa kogoś / coś za kogoś / za coś), np. „Wojsko uważało ich za zaginionych w akcji” (w l.mn. biernik określeń rzeczowników męskoosobowych jest równy dopełniaczowi); „Policja uważa Magdalenę S. za zaginioną”. Pani wątpliwość budzi zapewne teoretyczna dwuznaczność pierwszego zdania wymienionego w pytaniu: gdyby całkowicie nie brać pod uwagę rzeczywistości pozajęzykowej, mogłoby ono oznaczać, że wymienione osoby uznają siebie za zaginione (tak jak w zdaniu: „Grupa Bnei Menashe uważa się za zaginione plemię Izraela”), a nie, że ktoś uznaje je za zaginione. Remedium widzi Pani w użyciu strony biernej. To prawda, że drugie ze zdań jest całkowicie wolne od owej teoretycznej dwuznaczności, lecz pierwszemu zdaniu nie można postawić zarzutu nienormatywności. Występująca w nim bowiem forma uważa się nie jest formą 3. os. l.poj., lecz pełni funkcję czasownika nieosobowego.
Przywołany w pytaniu przykład jest jeszcze ciekawy z innego powodu. Otóż w zdaniu, w którym występuje podmiot liczebnikowo-rzeczownikowy (300 osób), niektóre elementy mogą być uzgadniane z rzeczownikiem albo z liczebnikiem, np. w zdaniu „300 osób uważa się za zaginionych” przymiotnik jest uzgodniony z rzeczownikiem („osób… zaginionych”), a w zdaniu „300 osób uważa się za zaginione” – z liczebnikiem („300… zaginione”).
To jeszcze nie koniec osobliwości. Drugie z przywołanych w pytaniu zdań – to w stronie biernej – dopuszcza użycie orzecznika przymiotnikowego (imiesłowowego) w dopełniaczu bądź w mianowniku. Można zatem powiedzieć: „300 osób jest uważanych za zaginionych” lub – zmieniając szyk podmiotu i orzeczenia – „Za zaginionych jest uważane 300 osób”.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego