wchódz i oglądnij

wchódz i oglądnij
10.06.2005
10.06.2005
Chciałbym zapytać, czy można powiedzieć do kogoś wchódź zamiast wchodź, zapraszając go np. do wejścia do środka. Ponoć jest to forma niepoprawna, ale dlaczego w takim układzie można powiedzieć komuś słódź, np. herbatę, zamiast słodź. Czy zatem forma wchódź jest dopuszczalna?
I drugie pytanie: czy istnieje forma czasownika oglądać, która brzmi oglądnąć, np. film, gdyż dość często spotykam się z takim użyciem tego czasownika?
Dziękuję.
Powiedzieć „Wchódź, oglądniemy se film” oczywiście można, jeśli się należy do grupy ludzi używających przede wszystkim form potocznych, nacechowanych regionalnie (np. na Kielecczyźnie), co się niekiedy (nie zawsze i niekoniecznie!) wiąże z nieznajomością ogólnopolskiej normy językowej i innymi brakami w wykształceniu.
Pierwotnie rozkaźnik brzmiał: wchodzi, słodzi (nie wiem, czy ten drugi jest w takiej postaci zaświadczony w tekstach). Końcówka -i zanikła, a krótka samogłoska o w rdzeniu, znajdująca się przed spółgłoską dźwięczną, niekiedy ulegała wzdłużeniu (z długiego o w dużym uproszczeniu pochodzi ó, dawniej brzmiące inaczej niż u). Tu jednak raczej mamy do czynienia z tzw. wyrównaniami analogicznymi, czyli procesami nie dającymi się jednoznacznie wyjaśnić, zachodzącymi niekonsekwentnie, stąd wskazane rozbieżności między czasownikami tej samej koniugacji.
Szczegółowiej pisał o tym Bogusław Dunaj, Wzdłużenie zastępcze w języku polskim, ZN UJ CXXV, Pr. Jęz. 17, Kraków 1966, s. 51–54.
Język nie zawsze rozwija się logicznie i „symetrycznie”. Trudno też więc o jednoznaczną odpowiedź, dlaczego większość Polaków mówi obejrzeć, a nie obejźrzeć (niegdyś wielkopolskie i omal nie ogólnopolskie), obeźreć (góralskie), ober-zieć (trzyma się chyba jeszcze pod Opocznem) czy oglądnąć, a w formie niedokonanej oglądać, a nie obzierać.
Oglądnąć jak najbardziej istnieje, najczęściej w Małopolsce, jest to forma regionalna, więc poprawna, ponadto powszechnie zrozumiała. I tego trzymać się trzeba.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego