wszem i wobec
Czy mam rację?
11.06.2002
11.06.2002
Czy poprawne jest wyrażenie: wszem i wobec używane często przez niektórych Polaków? Jak się domyślam wobec znaczy tutaj razem, a zwrot ten pochodzi od dawnego uroczystego wszem wobec i każdemu z osobna. Moim zdaniem poprawna jest tylko forma wszem wobec, a forma z i pomiędzy tymi wyrazami jest błędna. Czy mam rację?
Tak, ma Pan rację. Dająca się obecnie słyszeć fraza wszem i wobec jest współczesną i nieuzasadnioną historycznie innowacją dawnego wszem wobec – skróconej wersji konstrukcji wszem wobec i każdemu z osobna lub podobnych, por. np.:
W rozwoju historycznym polszczyzny zmianie ulegała zarówno forma tych wyrazów, jak i ich znaczenie. Oto ich dzieje.
Zaimek uogólniający miał w języku indoeuropejskim postać *uis-, w prasłowiańskim najpierw vьxъ, a następnie vьšь i występował w trzech rodzajach: vьšь – męskim, vьša – żeńskim i vьše – nijakim. Paradygmat tego zaimka w języku polskim był defektywny, tzn. nie miał kompletu form. Zachowały się następujące formy przypadkowe: D. wszego, C. wszemu, B. wszego, N. wszem, Ms. wszem, a w rodzaju żeńskim D., C., Ms. – wszej, oraz w liczbie mnogiej: D. wszech, C. wszem, B. wsze, N. wszemi, Ms. wszech. Występują one zwłaszcza we frazeologizmach: wszech czasów, ze wszech miar, po wsze czasy i omawiane tu wszem wobec oraz w wyrazach pochodnych typu: wszystek, wszędzie, wszelki, powszechny, zawsze. Archaicznej formie C. lm. zaimka wszem odpowiada C. lm. zaimka wszystkim.
Bardzo ciekawą historię miał wyraz wobec – współcześnie przyimek występujący w wielu znaczeniach: 'w stosunku do czego, na skutek czego, na tle czego, w obecności', lub – w postaci wobec tego – jako spójnik międzyzdaniowy. Historycznie jest to wyrażenie przyimkowe w + obec, przy czym obec to bohemizm, forma czeska, w rodzimej postaci obiec występuje tylko u Marcina Kromera w znaczeniu 'ogół ludzi, towarzystwo, grono' (por. jeszcze u Adolfa Dygasińskiego: „Duchy święte dziadów przybądźcie dziś niezawodne do naszej obcy”, Słownik warszawski). Rzeczownik r.ż. obec jest etymologicznie spokrewniony z przymiotnikiem obcy, a ściślej: jest to urzeczownikowiona forma tzw. prostej odmiany tego przymiotnika, przy czym dokonała się tutaj zmiana rodzaju męskiego na żeński: ten ob(i)ec > ta ob(i)ec. Najciekawsza zmiana dotyczy znaczenia: otóż pierwotnie obcy to 'wspólny, społeczny, komunalny' (stąd np. obcowanie), a dopiero od XV w. ma znaczenie prawie przeciwstawne 'cudzy'. Dlatego wszem wobec to istotnie 'wszystkim razem', choć współcześnie objaśnia się ją już raczej jako 'wszystkim obecnym'. Pierwotnie przeciwstawienie wszem wobec – każdemu z osobna zaciera się i ten frazeologizm ma dziś znaczenie ogólne 'do wiadomości wszytkich'.
Wyrazy mają bogatą historię i zaskakujące koligacje.
Łączę pozdrowienia
- Wszystkim wobec i każdemu z osobna, komu to widzieć należy, oznajmujemy… (Volumina legum, 1732, S.B. Linde)
- My, Stanisław August, wszem w obec i komu o tym wiedzieć należy,wiadomo czynimy… (Gazeta Narodowa, 1792, S.B. Linde)
W rozwoju historycznym polszczyzny zmianie ulegała zarówno forma tych wyrazów, jak i ich znaczenie. Oto ich dzieje.
Zaimek uogólniający miał w języku indoeuropejskim postać *uis-, w prasłowiańskim najpierw vьxъ, a następnie vьšь i występował w trzech rodzajach: vьšь – męskim, vьša – żeńskim i vьše – nijakim. Paradygmat tego zaimka w języku polskim był defektywny, tzn. nie miał kompletu form. Zachowały się następujące formy przypadkowe: D. wszego, C. wszemu, B. wszego, N. wszem, Ms. wszem, a w rodzaju żeńskim D., C., Ms. – wszej, oraz w liczbie mnogiej: D. wszech, C. wszem, B. wsze, N. wszemi, Ms. wszech. Występują one zwłaszcza we frazeologizmach: wszech czasów, ze wszech miar, po wsze czasy i omawiane tu wszem wobec oraz w wyrazach pochodnych typu: wszystek, wszędzie, wszelki, powszechny, zawsze. Archaicznej formie C. lm. zaimka wszem odpowiada C. lm. zaimka wszystkim.
Bardzo ciekawą historię miał wyraz wobec – współcześnie przyimek występujący w wielu znaczeniach: 'w stosunku do czego, na skutek czego, na tle czego, w obecności', lub – w postaci wobec tego – jako spójnik międzyzdaniowy. Historycznie jest to wyrażenie przyimkowe w + obec, przy czym obec to bohemizm, forma czeska, w rodzimej postaci obiec występuje tylko u Marcina Kromera w znaczeniu 'ogół ludzi, towarzystwo, grono' (por. jeszcze u Adolfa Dygasińskiego: „Duchy święte dziadów przybądźcie dziś niezawodne do naszej obcy”, Słownik warszawski). Rzeczownik r.ż. obec jest etymologicznie spokrewniony z przymiotnikiem obcy, a ściślej: jest to urzeczownikowiona forma tzw. prostej odmiany tego przymiotnika, przy czym dokonała się tutaj zmiana rodzaju męskiego na żeński: ten ob(i)ec > ta ob(i)ec. Najciekawsza zmiana dotyczy znaczenia: otóż pierwotnie obcy to 'wspólny, społeczny, komunalny' (stąd np. obcowanie), a dopiero od XV w. ma znaczenie prawie przeciwstawne 'cudzy'. Dlatego wszem wobec to istotnie 'wszystkim razem', choć współcześnie objaśnia się ją już raczej jako 'wszystkim obecnym'. Pierwotnie przeciwstawienie wszem wobec – każdemu z osobna zaciera się i ten frazeologizm ma dziś znaczenie ogólne 'do wiadomości wszytkich'.
Wyrazy mają bogatą historię i zaskakujące koligacje.
Łączę pozdrowienia
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
