za i zbyt

za i zbyt
29.10.2014
29.10.2014
Czy słówka za i zbyt są całkowicie równoważne? Zajrzałem do haseł w słownikach języka polskiego i poprawnej polszczyzny, lecz nie jest tam wyjaśnione, w jakich sytuacjach należy tych słów używać. Są wyrazy, do których pasuje jedno i drugie, np. za mały i zbyt mały, za jasno i zbyt jasno, ale chyba nie mówi się za zaawansowany, za niesprawiedliwy, za cofnięty itp., bo tam bardziej pasuje zbyt. Czy taki wybór jest jakoś uregulowany językowo, czy jednak trzeba rzecz brać na wyczucie?
Pełnej wymienności nie ma, ale wydaje się, że za można zawsze wymienić na zbyt, na odwrót natomiast nie zawsze się udaje. W szczególności nie łączą się ze słowem zbyt przymiotniki dewerbalne ani przymiotniki utworzone od innych przymiotników prefiksem nie, por. zbyt zmęczona, nie za zmęczona, zbyt nieproporcjonalny, nie za nieproporcjonalny oraz przykłady wymienione w pytaniu. Słowniki nie wyjaśniają, kiedy zbyt można zamienić na za, pozostaje więc szukać publikacji monograficznej albo posłużyć się Narodowym Korpusem Języka Polskiego (a konkretnie sporządzić obrazy kolokacyjne obu przysłówków i porównać je).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego