zdania z liczebnikami

zdania z liczebnikami
27.06.2015
27.06.2015
Szanowni Państwo,
czytałem porady dotyczące składni fraz liczebnikowych i zastanawiam się, dlaczego można powiedzieć te pięć książek, te dziesięć minut, ale te pięć dolarów już nie. Czy chodzi o to, że w trzecim przypadku rzeczownik w lp jest rodzaju męskiego, a w pozostałych żeńskiego?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik
Nie udało mi się znaleźć w archiwum poradni przykładów, które Pan podał. Ogólnie biorąc, konstrukcje typu te pięć książek są trudne do opisania, gdyż grupa pięć książek ma w nich inne wymagania co do liczby i rodzaju wobec zaimka niż wobec czasownika, por. „Te [lm nmos] pięć książek zginęło [lp n]”. Trudności interpretacyjne mogą być przyczyną wątpliwości, czy konstrukcje typu te pięć książek są w ogóle poprawne, czy nie powinno być to pięć książek. Trudno tę kwestię rozstrzygnąć, gdyż w wypadku większości innych zaimków, które mogą pojawić się w tym kontekście forma analogiczna do to i forma analogiczna do te są synkretyczne, por. jakieś pięć książek, nasze pięć książek, każde pięć książek, wszystkie pięć książek. Opozycję analogiczną do to – te wykazuje tylko zaimek tamten oraz kilka innych, które w danym kontekście są nieodpowiednie, np. jeden i sam.
Być może istnieje subtelna różnica w znaczeniu między te pięć książek a to pięć książek: w pierwszym wypadku zaimek odnosiłby się do całego pięć książek, w drugim wypadku do samego liczebnika. Intuicyjnie to pięć książek wydaje mi się dziwne, a te pięć książek – ze względu na trudności w opisie gramatycznym – też podejrzane. Dlatego polecam konstrukcję tych pięć książek, która ponadto ma tę zaletę, że można jej używać niezależnie od szyku, por. „Tych pięć książek już czytaliśmy”, wątpliwe „To/te pięć książek już czytaliśmy” i tylko „Czytaliśmy już tych pięć książek”.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego